Ödem veya şişlik vücudumuzun hasarlanmalara karşı olan doğal bir cevabıdır. Hasarlı bölgedeki kan damarlarının geçirgenliği artarak, doku içine bağışıklık sistemi hücreleri, protein ve sıvı geçişi olur. Bu sürece ayağımızı burktuktan sonra oluşan şişlik benzeri olaylarla tanık olmuşsunuzdur. Beyin ödemi de benzer bir mekanizma ile olur.
Kimlerde görülür? Neden olur?
- Travmatik beyin hasarı (düşme, trafik kazası, spor ya da şiddet olaylarına bağlı kafa yaralanmaları)
- İskemik inme (beyin damarı tıkanıklığı ya da beyne pıhtı atması)
- Beyin kanaması
- Beyin tümörü (çevre beyin dokusunu sıkıştırır, dolaşımı bozar, kafa içi basınç artar)
- Enfeksiyon (enfeksiyonlar bağışıklık sistemi cevabına yol açar, beyin damarlarının geçirgenliği artar, beyin ödemi olur)
- Akut dağ hastalığı (vücut alışmadan çok yüksek rakıma çıkıldığında oksijen azlığı nedeniyle olur)
Beyin ödemi ile ilgili anatomi ve oluş şekilleri
Beynimiz kafatası içinde yer alır; etrafı zarlarla çevrilidir. Beyin zarlarının arasında beyin omurilik sıvısı (BOS) dolaşır. Bu sıvı beynin dış kısmında bulunduğu gibi, iç kısımda ventrikül denen boşluklarda da yer alır. Ventriküller ile beyin dış kısmı kanallarla birbirine bağlıdır. BOS bu sistemde bir taraftan üretilirken başka taraftan emilir, yani sürekli bir döngü halindedir. Eğer BOS aşırı üretilir veya akış yolu tıkanırsa kafa içinde birikebilir (interstisyel ödem).
Beynin kan damarlarında, vücudun diğer damarlarında olmayan bir bariyer özelliği vardır. Buna kan-beyin bariyeri denir. Böylece kandan beyne geçecek maddeler kontrol altında tutulur. Travma, çok yüksek tansiyon, tümör, enfeksiyon gibi durumlar kan beyin bariyerini bozabilir ve beyin ödemi yapabilir (vazojenik ödem).
Beyin hücrelerinin ölümüne yol açan damar tıkanıklığı gibi durumlarda “sitotoksik ödem” denen mekanizma ile beyindeki su ve tuz miktarı artar.
Beyin ödeminin diğer bir sebebi ise kandaki ve beyin arasındaki su tutma kapasitesini dengesizleştiren durumlardır (ozmotik ödem). Kandaki tuz oranının azalması (hiponatremi), çok yüksek kan şekerinin aniden düşürülmesi buna örnek verilebilir.
Beyin ödemi neden tehlikelidir?
Beyin ödemi çok ciddi ve tehlikeli bir durumdur, çünkü beyin kafatası içinde sabit hacimli bir yerdedir. Sıvı artışı ve ödem olursa şişlik oluşmaya izin verecek fazla boşluk yoktur. Bu durumda kafa içi basınç artmaya başlar. Kan diğer akışkanlar gibi yüksek basınçtan alçak basınca hareket eder. Kafa içi basınç artışı beyne gelen kan akımının azalmasına neden olur. Beyne gelen oksijen azalır. Oksijen yetersizliği beyin hücrelerindeki hasarın artmasına yol açar. Kafa içi basınç çok yükselirse, beyin yapıları mevcut tek açıklık olan omurilik kanalına doğru fıtıklaşma yapabilir ki bu ölüme neden olabilir.
Hangi şikayetlere yol açar?
- Baş ağrısı
- Bulantı
- Kusma
- Baş dönmesi
- Hafıza sorunları
- Konuşma güçlüğü
- Nöbetler
- Görme kaybı
- Güçsüzlük
- Bilinç kaybı
- Solunum durması (beyin fıtığı durumunda)
Nasıl tanınır?
- Fizik muayene (baş, boyun, göz dibi muayenesi)
- Nörolojik muayene
- Tomografi veya MR (emar)
Tedavisi nasıl olur?
Kalıcı hasar ya da ölümle sonuçlanabildiğinden beyin ödemine hemen tanı konulmalı ve tedavi başlanmalıdır.
İlaç tedavisi: Eğer ödem nedeni beyinde damar tıkanıklığı ise, hasta gerekli kriterleri karşılıyorsa pıhtı çözücü tedavi verilir. Sıvı miktarını azaltan idrar söktürücü (diüretik) tedavi verilebilir. Kortikosteroidler bağışıklık sistemini baskıladığı için kullanılabilir. Kanın su çekici özelliğini arttıran ilaçlar beyin ödeminin kısa süre için azaltılmasını sağlayabilir.
Cerrahi: Ağır vakalarda kafa içi basıncı azaltmak için ameliyat gerekebilir. Ameliyatta kafatasının bir kısmı kesilip çıkarılabilir, eğer damar çatlamasına bağlı kanama varsa damar onarımı yapılabilir. Kafa içine şant takılarak fazla sıvının boşalması ve basıncın azalması sağlanabilir.