Ayak tabanı iltihabı olarak bilinen plantar fasiit topuk ve ayak tabanında ağrının en sık nedenlerinden biridir. Plantar fasya ayak tabanında topuk kemiği kalkaneustan parmak kemiklerine kadar uzanan kalın bir bağ dokusudur. Bu bağın iltihabı (inflamasyonu) plantar fasiit olarak adlandırılır.
Topuk ağrısı denildiğinde genelde ilk olarak topuk dikeni (kalkaneal spur) akla gelir. Topuk dikeni kalkaneus kemiğinde plantar fasyanın tutunduğu yerde oluşan diken benzeri kemik çıkıntıdır. Aslında topuk ağrısı olan çoğu kişide Röntgen filminde topuk dikeni görülmez. Ağrıya neden olan şey ise Röntgen filminde doğrudan bulgu vermeyen plantar fasiit olabilir.
Plantar fasiit sabah ilk kez ayağa kalkıldığında topukta batıcı tarzda ağrı ile kendini belli eder. Biraz hareket ettikçe ağrı azalır. Fakat uzun süre ayakta durulursa tekrar artış gösterebilir. Koşucularda, fazla kilolu kişilerde ve uygun olmayan ayakkabı kullananlarda daha sık görülen bir sorundur.
Belirtileri
Ayak tabanı iltihabı plantar fasiit topuğa yakın taban kısmında batma şeklinde ağrı yapar. Genelde sabah ilk adım atma ile ağrı olur. Hareketle azalır. Fakat bir süre oturup sonra tekrar ayağa kalkıldığında ve uzun süre ayakta durulduğunda ağrı yine artabilir. En kötü olduğu zaman egzersiz sırası değil genelde egzersiz sonrasıdır. Parmak ucunda yükselmek ağrılı olabilir. Topukta şişlik ve tutukluk olabilir.
Neden Olur?
Plantar fasya ayağımızın altında şok emici bir kiriş gibi görev yaparak ayak kemerini destekler. Eğer bu kiriş aşırı kuvvet ve gerilmeye maruz kalırsa bağ dokusunda küçük yırtıklar oluşur. Tekrarlayan stres ve yırtıklar bağ dokusunda zedelenmeye yol açar. Vücudun bağışıklık sistemi doku hasarına iltihap (inflamasyon) cevabı gösterir. Ayak tabanı iltihabının oluş şekli genelde böyle olsa da neden ortaya çıktığı her zaman anlaşılamayabilir.
Kimlerde Görülür?
Ayak tabanı iltihabı plantar fasiit olan bir kişide bazen buna yol açacak herhangi bir neden tespit edilemeyebilir. Ancak bu sorunun ortaya çıkmasına zemin hazırlayan belli risk faktörleri olduğu bilinmektedir. En sık 40-60 yaşlar arasında görülen bir sorundur. Topuğa ve plantar fasyaya fazla yük bindiren uzun mesafe koşusu, zıplama gerektiren sporlar, bale, aerobik dans gibi aktiviteler plantar fasiite yol açabilir. Düz tabanlık veya ayak kemerinin fazla yüksek olması, baldır kaslarının kısa ve gergin olması, anormal yürüyüş şekli, obezite diğer risk faktörleridir. Ayrıca ayakta durarak çalışan öğretmen, fabrika işçisi gibi kişilerde de sık görülür.
Tanı
Ayak tabanı ve topuk ağrınız varsa fizik tedavi ve rehabilitasyon (FTR) doktoruna muayene olabilirsiniz. Doktor şikayetlerinizi sorgulayarak ve fizik muayene ile plantar fasiit tanısı koyabilir. Olası diğer nedenleri dışlamak açısından Röntgen filmi gibi tetkikler yapılabilir.
Tedavi
Ayak tabanı iltihabı plantar fasiit ihmal edilirse kronik topuk ağrısına dönüşebilir. Kendi kendine geçmesi beklenirse süreç ortalama 6 ila 18 ay devam eder. Şikayetler artıp azalabilir. Topuk ağrısı nedeniyle kişinin yürüme şeklini değiştirmesi ayak, diz, kalça ve belde ek başka sorunlara yol açabilir.
Plantar fasiiti olan kişiler parmak arası terlik giymemeli, çıplak ayakla sert zeminlerde yürümemelidir. Çok uzun süre ayakta durmaktan ve yürümekten kaçınmalıdır. Yüksek topuklu ve sivri burunlu ayakkabı tercihi de yanlıştır.
Topuk ve ayak tabanı ağrısı yapan plantar fasiit fizik tedavi ile iyileşebilir.
Tedavide ayak esnetme ve güçlendirme egzersizleri ilk önerilen yöntemdir. Ayak kas ve bağlarının esnetilmesi, kasların güçlendirilmesi ağrı ve diğer şikayetleri azaltabilir. Bacak ve ayak esnetme hareketleri plantar fasyanın maruz kaldığı yükleri azaltabilir. Ayak tabanında küçük bir top veya su şişesi çevrilmesi, soğuk uygulama, kontrast banyo, masaj evde yapılacak diğer basit tedavi yöntemleridir. Ağrı kesici ilaçlar hem ağrıyı hem de iltihabı azaltmak için doktor tarafından reçete edilebilir. Ayak kemerini destekleyen tabanlık kullanımı yararlı olabilir. Alçak topuklu ve yumuşak tabanlı ayakkabılar giyilmesi önerilebilir. Kortizon iğneleri, ESWT ve diğer fizik tedavi yöntemleri de kullanılabilir. Tüm bu yöntemler başarısız olursa hastaların küçük bir kısmında ameliyat seçeneği gündeme gelebilir. Ameliyatta plantar fasya topuktan ayrılarak gerginlik azaltılabilir.
