Multiple skleroz, merkezi sinir sisteminde sinir liflerini saran miyelin kılıfın etkilendiği bir nörolojik hastalıktır. Miyelin kılıfın hasarlanmasına bağlı olarak beyin ile vücut arasındaki sinyal iletimi sekteye uğrar ve buna bağlı çok çeşitli şikayetler oluşur.
Fizik tedavi multiple skleroz (MS) hastalığında fonksiyonel becerilerin korunması ve en üst düzeyde tutulabilmesi için gereklidir. MS hastalığı kişileri çok farklı şekillerde etkileyebilir, zaman içinde hastalığa bağlı engellilik ilerleme gösterebilir. Bu nedenle her MS hastası için kişiye özel fizik tedavi uygulanmalıdır. Gerekli tedaviler hastalığın seyrine göre zaman içinde değişim göstermektedir. MS hastalığı kişinin hayatını pek çok yönden etkileyebildiği için rehabilitasyonunda ekip çalışması gerekir.
MS hastalığı çok farklı belirtilere yol açabilir
MS hastalığı çok farklı ve karmaşık belirtilere yol açabilmektedir. Örneğin yorgunluk ve kas güçsüzlüğü şikayeti fiziksel veya nörolojik bozukluklara bağlı olarak MS hastalarında sık görülen durumlardır. Ancak MS hastalarında yorgunluk ve güçsüzlüğün pek çok nedeni olabilir. Uyku sorunları, stres, depresyon, kansızlık, ağrı veya spastisiteyi tedavi etmek için kullanılan ilaçların yan etkileri, enfeksiyon veya fazla egzersize bağlı vücut sıcaklığının artışı ya da hastalığın aktivasyonu bu nedenlerden bazılarıdır. MS kişide görme sorunları, duyusal bozukluklar, bilişsel problemler, cinsel işlev bozukluğu, mesane ve bağırsak sorunları gibi pek çok sistemle ilişkili sorunlara yol açabilen bir hastalıktır. Bu karmaşık durum nedeniyle MS hastalığının tedavisinde fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanına önemli görev düşmektedir. Multiple skleroz fizik tedavisi, çeşitli sağlık profesyonellerinden oluşan bir rehabilitasyon ekibini gerektirir.
MS fizik tedavisi kişiye özel olmalıdır
Multiple skleroz hastalığında fizik tedavinin rolü hastanın ihtiyaçlarına, hastalığın seyrine, relapslara, engellilik durumuna göre değişim gösterir. Ancak fizik tedavinin hedefleri her durumda kişinin yaşam kalitesini iyileştirmek, fiziksel fonksiyonlarını devam ettirmek, bağımsızlığını korumak ekseninde olmaktadır. Bu hedefleri gerçekleştirmek için fizik tedavi yöntemleri yanında hasta ve yakınlarının eğitimi, psikolojik destek ve uygun yardımcı cihaz ve araçlar kullanılmaktadır. Her multiple skleroz hastası için uygulanan fizik tedavi yöntemi farklılık gösterebilir.
Eğitim temel önemdedir
MS hastalığının yönetilmesinde eğitim temel önemdedir. MS’in yol açabileceği fiziksel belirtiler ve bu belirtileri azaltmak için yapılabilecekler hakkında hasta ve hasta yakınları bilgilendirilmelidir. Hastalığın kişideki belirtilerine göre kişiye özel tasarlanmış egzersiz programı ile sağlık ve işlevsellik geliştirilebilir. Gereken durumlarda ev, iş yeri ve otomobilde kullanım için yardımcı cihazlar sağlanmalıdır. Hastanın yakınmalarına özel olarak fizik tedavi seansları planlanmalıdır. MS’li bireylerin ev ve toplumsal yaşamda üretkenliklerini sürdürebilmeleri için hasta yakınları bilgilendirilir, hasta dernekleri gibi ilgili sivil toplum kuruluşları ve kamu kuruluşlarına yönlendirmeler yapılır.
Multiple skleroz hastalığında ilk muayene ve değerlendirme
MS tanısı konulduğu anda kişinin fiziksel fonksiyonları değerlendirilerek kaydedilmelidir. Yürüme testi, denge testi, kas gücü, duyu ve refleks muayenesi, eklem hareket açıklığı ölçümü, günlük yaşam aktivitelerinde ne derece bağımsız olunduğuna dair testler ilk muayene ve takip muayenelerinin parçasıdır. Hastalığın ne olduğu, nasıl seyrettiği, uygun olan egzersiz ve aktiviteler, yorgunlukla nasıl başa çıkılabileceği, olası yürüme ve denge sorunları açısından eğitim verilmelidir.
MS fizik tedavisinde ilk eğitim
MS hastalığında kişinin enerjisini korumak için eğitim verilir. Aktiviteler sırasında düzenli mola vermek, yapılması gereken günlük işleri gerçekleştirmenin daha verimli yollarını bulmak enerji koruma teknikleri arasında sayılabilir. Kas spazmlarını azaltmak için esnetme egzersizleri, eklem hareket açıklığı egzersizleri öğretilir. Düşme riskinin azaltılması için ipuçları verilir. Koltuk değneği, baston, kanadyen, tekerlekli sandalye gibi yardımcı araçları doğru kullanma şekli hakkında bilgilendirme yapılır.
Alevlenme dönemlerinde fizik tedavi
MS hastalığı alevlendiğinde kişinin fiziksel kısıtlılıkları artar. Bu dönemde başlangıçtaki fonksiyonelliğe dönüşe yönelik fizik tedavi hedefleri ortaya konulur. Genelde alevlenme döneminde ilaçların olası yan etkileri ve hastalığa bağlı yorgunluk ve kuvvetsizliğin yatışması için fizik tedaviye başlanmadan önce 2 hafta kadar beklenir.
Gittikçe ilerleyen hastalıkta fizik tedavi
Bazen MS hastalığı sürekli ilerleyen bir seyir izleyebilir, buna progressif hastalık denir. Bu durumda fizik tedavi öngörülü bir şekilde fonksiyonları mümkün olduğunca korumaya ve komplikasyonları önlemeye odaklanır. Yardımcı cihazlar ve telafi edici teknikler öne çıkabilir.
İleri MS hastalığında fizik tedavi
MS hastalığı ilerlediğinde kişi yürüyemez hale gelebilir. Bu dönemde fizik tedavi hastanın gövde kontrolünü sağlamasına, oturma dengesinin iyileştirilmesine, kol kuvvetinin arttırılarak yataktan sandalyeye transfer aktivitelerinde bağımsızlığının arttırılmasına, nefes-solunum egzersizlerine odaklanır. Kişinin pasif olarak dik veya ayakta durmasını sağlayan ve bacak hareketi yaptıran cihazlar (tilt table, robotik yatak, robotik yürüme cihazı vb) spastisitenin azaltılması, mesane ve bağırsak fonksiyonları, kemiklere yük binmesi ile kemik erimesinin önlenmesi, nefes almanın rahatlaması, tansiyonun iyileştirilmesi yönlerinden yarar sağlar.
