Koşucu dizi olarak da bilinen kondromalazi patella, halk arasında diz kapağı kıkırdağında yumuşama veya diz kapağında kireçlenme olarak da adlandırılabilir. Bu sorun diz kapağı kemiği patellanın alt yüzeyindeki kıkırdak tabakanın bozulması ve yumuşaması ile karakterizedir. Genç sporcularda ve diz eklem kireçlenmesi (osteoartrit) olan yaşlılarda ortaya çıkabilir. Diz kapağı kıkırdağında sorun olmamasına rağmen ön diz ağrısı şikayeti bulunması en sık olarak “patellofemoral ağrı sendromu” ile ilişkilidir.
Kondromalazi gençlerde aşırı kullanım sonucu gelişen bir durumdur, genelde sportif aktiviteye birkaç gün ara vermek şikayetlerin düzelmesini sağlar. Bazı durumlarda ise diz kapağı yerleşiminde sorun vardır ve sadece istirahat etmek yeterli olmaz. Kondromalazi patellada kemiklerin birbirine sürtünmesi nedeniyle ön diz ağrısı, dizden öğütülme ya da sürtünme hissi alınması ve kıtırtı olması gibi şikayetler oluşur.
Kondromalazi Patella Neden Olur?
Diz kapağı normalde diz ekleminin önünde yer alır. Diz kapağı, tendon ve ligamentler aracılığı ile uyluk kaslarına (kuadriseps kası) bağlıdır. Dizimizi büktüğümüzde diz kapağının arka yüzü uyluk kemiği (femur) üzerinde kayar. Bu yapıların herhangi birindeki sorun diz kapağının hareket esnasında uyluk kemiğine sürtünmesine yol açabilir. Anormal sürtünme diz kapağı kıkırdağında bozulmaya ve sonuçta kondromalazi patellaya yol açar.
Diz kapağının hareketinde bozukluk bazen doğumsal veya gelişimsel olarak kemiklerin dizilimde mevcut sorunlar nedeniyle oluşabilir. Uyluğun ön tarafındaki kuadriseps ve arka tarafındaki hamstring kaslarının zayıf olması ya da uyluğun iç tarafındaki adduktör ve dış tarafındaki abduktör kaslar arasındaki dengesizlikler diz kapağında hareket sorunlarına yol açabilir. Genelde dış yan kısımdaki iliotibial bandın fazla gergin olması, buna karşın kuadriseps kasının iç yan parçasının zayıflığı söz konusudur.
Kas dengesizliği diz kapağının uyluk kemiği oluğunda dışa (laterale) yakın olmasına yol açar, diz kapağı uyluk kemiğine fazlaca sürtünür ve zaman içinde zedelenir. Koşma, zıplama, kayak gibi hareketlere bağlı tekrar tekrar dizin strese maruz kalması ya da diz kapağına gelen ani bir travma da kondromalazi patella sebebi olabilir.
Diz Kapağı Kıkırdak Yumuşaması Kimlerde Görülür?
- Özellikle gençler risk altındadır. Boy uzaması döneminde kemikler ve kaslar hızla uzar; bu da geçici kas dengesizliğine yol açabilir.
- Kadınlarda erkeklere göre daha sık ortaya çıkar. Bunun nedeni kadınlarda kas kütlesinin daha az olması olabilir. Kas zayıflığı nedeniyle diz kapağı dış yan tarafa kayabilir ve bu durumda diz kapağının dış kısmına daha fazla baskı olur.
- Yoğun antrenman yapan koşucular, futbolcular ve bisikletçilerde ortaya çıkabilir. Koşma, çömelme, zıplama içeren tüm sporlarda oluşabilir.
- Düz tabanlıkta dizlerin maruz kaldığı stres normale kıyasla artmıştır ve kondromalazi patella riski de daha fazladır.
- Obezlerde diz daha fazla baskıya maruz kaldığından risk artar.
- Diz kapağının daha önce maruz kaldığı bir travma ya da çıkık sonraki dönemde koşucu dizine yol açabilir.
- Kireçlenme (osteoartrit) ya da iltihabi romatizmal hastalıklara bağlı dizde oluşan inflamasyon diz kapağının düzgün çalışmasını zorlaştırabilir.
Kondromalazi Patella Belirtileri Nelerdir?
Tipik olarak dizin ön tarafında ağrı şikayetine yol açar. Ağrı diz kapağı arkasında, aşağısında veya yan taraflarında hissedilebilir. Dizi büküp açarken sürtünme hissi veya çıtırtı sesleri gelebilir. Uzun süre oturunca veya diz üzerine fazla yük bindiren aktiviteler sırasında ağrı kötüleşebilir. Merdiven ve yokuş inmek genelde daha ağrılıdır. Bir süre oturduktan sonra kalkarken ağrı olabilir.
Tanı
Doktorunuz önce şikayetlerinizi dinler ve bunlarla alakalı çeşitli sorular sorar. Daha sonra fizik muayene gelir. Dizde şiş veya hassas bölgeler olup olmadığına bakılır. Diz kapağının uyluk kemiğine göre yerleşimi kontrol edilir. Diz düz uzatılmışken diz kapağı üzerine basınç uygulanarak ağrı oluşup oluşmadığı kontrol edilebilir. Röntgen filmi ile kemik hasarı ve diz kapağı yerleşimi incelenebilir. Kıkırdak hasarı açısından emar (MR: manyetik rezonans) görüntüleme yapılabilir. Bunlar tanı koymada yeterli olmazsa diz cildine yapılan küçük bir kesiden ilerletilen kameralı cihaz ile eklem içi görülebilir. Artroskopi denilen bu yöntem tedavi amaçlı da kullanılabilir.
Evreleme
Diz kapağı kıkırdağı hasarı 4 evreye ayrılmıştır. Evre 1 en hafif iken evre 4 en ağır kıkırdak hasarına karşılık gelir.
- Evre 1: Diz kapağındaki kıkırdak yumuşamıştır.
- Evre 2: Yumuşama ile beraber kıkırdak yüzeyinde düzensizleşme belirtileri vardır, kıkırdak erozyonunun başlangıcıdır.
- Evre 3: Kıkırdakta incelme ve bozulma belirgindir.
- Evre 4: En ağır evre. Kıkırdak tabakanın büyük kesimleri bozulmuş hatta bazı alanlarda kemik açığa çıkmıştır. Diz hareket ettikçe kemikler direkt olarak birbirine sürtünür.
Önlemek İçin Ne Yapmalı?
- Diz kapaklarını aşırı strese maruz bırakmaktan kaçınmak gerekir.
- Diz üzerinde uzun süre çalışılması gerekiyorsa dizlik kullanılmalıdır.
- Uyluk kaslarını kuvvetlendirici ve esneklik arttırıcı egzersizler yapılmalıdır.
- Lunge egzersizi, derin skuat ve bacak ekstansiyon makinesi ile egzersiz, dize fazla yüklenme yaptığından kaçınılması gereken hareketlerdir.
- Düztabanlık varsa uygun tabanlık ya da ayakkabı kullanılmalıdır.
- Fazla kilolar verilmelidir.
- Spor yaparken uygun ayakkabı giyilmelidir.
- Yüksek topuklu ayakkabı giyilmemelidir.
Kondromalazi Patella Tedavisi
Tedavide amaç öncelikle diz kapağının maruz kaldığı stresi azaltmaktır. Şikayetlerin kısa bir süre içinde arttığı durumlarda ilk yapılacak şeyler istirahat, soğuk uygulama (birkaç gün, günde 4-5 kez, 15’er dakika) ve dizlik kullanımı olabilir. Başlangıç düzeyindeki kıkırdak zedelenmeleri zaman içinde kendi kendine iyileşebilir. Doktorunuz gerekli görürse birkaç hafta kullanmanız için non-steroid anti-inflamatuar ilaç reçete edebilir. Bu ilaçlar ağrı kesici olmaları yanında ödem azaltıcı etki de göstermektedir. İyileşme birkaç hafta kadar kısa sürebilir ya da bazen sorun yıllarca devam edip kronikleşebilir.
Egzersiz ile kuadriseps, hamstring, kalça adduktör ve abduktör kaslarının kuvvetlendirilmesi dizin stabilitesini arttırır. Uyluğun ön-arka ve iç-dış kısmında yer alan bu kasların birbirini dengeleyecek kuvvet ve esneklikte olması diz kapağının normal dizilimde hareket edebilmesi için gereklidir. Fazla yüklenme yapmadan kasları kuvvetlendiren yüzme, egzersiz bisikleti gibi sporlar tercih edilebilir.
İzometrik egzersizler, eklemi zorlamadan kasları çalıştırmayı sağlayan basit egzersizledir. İzokinetik egzersizler ise özel cihaz (Cybex vb) gerektiren, buna karşın diz kaslarının en yüksek verimle çalıştırılabildiği egzersiz çeşididir.
Özel bantlama teknikleri (kinezyoteyp vb) ile diz kapağı yerleşimi düzeltilebilir. Dizlik ve tabanlık gibi ortezler kullanılabilir.
Rejeneratif tıp yöntemlerinden PRP, kök hücre enjeksiyonları kıkırdak dokunun kendini onarmasına yardımcı olabilir.
Eğer ameliyatsız yöntemlerden sonuç alınamazsa diz kapağının tutan bazı bağların gevşetilmesi, kıkırdak yüzey düzensizliklerini giderecek şekilde tıraşlama yapılması, kıkırdak doku grefti gibi çeşitli cerrahi yöntemler uygulanabilmektedir.
Okumaya Devam Edin: Dizden Ses Gelmesi Neden Olur?
Bu makale Doktorfizik Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmış ve onaylanmıştır.