Kelimeleri oluşturmak, söylenenleri anlamak, okuma ve yazma becerileri başlıca lisan fonksiyonlarıdır. Lisan fonksiyonları beynin özel kısımlarında kontrol edilir. İnsan konuşma yetisini doğuştan barındırır. Konuştuğu dili ise sonradan öğrenir. Sağlıklı beyin, anadilde konuşma ve anlamayı kişinin fazla bilinçli çabası olmadan gerçekleştirir. Konuşma merkezlerinin hasarlandığı durumlarda ise lisan fonksiyonlarında kısmi ya da tam kayıp yaşanabilir. Beyin damarlarında pıhtı nedeniyle kan akışının bozulması, beyin kanaması, tümör, travmatik beyin yaralanması, beynin oksijensiz kalması gibi nedenlerle konuşma merkezleri hasarlanabilir.
Beyindeki Konuşma Merkezleri
Beyinde konuşma ve lisan fonksiyonlarından sorumlu birden fazla alan vardır. Konuşma merkezleri sağ eli baskın kişilerin %90’ında ve sol eli baskın (solak) kişilerin de %70’inde beynin sol yarı küresinde yer alır. Yani insanların büyük bölümünde sol beyin yarı küresi konuşma işini üstlenmiştir. Sağ beyin yarı küresi ise çevresel algılama, görsel yorumlama gibi farklı alanlarda uzmanlaşmıştır.
Konuşmanın ağız ve dil kaslarının kullanılması gibi hareket içeren (motor) kısmı frontal lobda Broca’nın motor konuşma alanından kontrol edilir. Sol beynin temporal lobundaki Wernicke alanı ise anlama fonksiyonu için özelleşmiş bir yerdir.
Beyin Hasarı Nedeniyle Oluşan Konuşma Bozuklukları
Konuşma ve anlama merkezleri farklı olduğu için konuşma becerisini yitiren kişiler konuşulanları anlama becerisini korumuş olabilir ya da tam tersi söz konusu olabilir. Beynin geniş kısımları zedelenirse tüm dil yetilerinde bozulma olabilir. Sözlü veya yazılı dili anlama ile konuşma becerisinin yitimine afazi denilir.
Beyindeki konuşma merkezi hasarı nedeniyle afazi yanında dizartri ve disfoni denilen konuşma bozuklukları da oluşabilir. Dizartri konuşmanın seslendirilmesi ve ritmindeki sorunu ifade eder. Konuşmayı sağlayan kaslarda güçsüzlük veya koordinasyon bozukluğu vardır. Disfoni ses kısıklığıdır; daha çok gırtlakla ilgili sorunlardan kaynaklanır fakat bazı beyin hasarları da buna yol açabilir. Afazi ise konumaşnın bozulduğu motor afazi, anlamanın bozulduğu duyusal afazi, her ikisinin de bozulduğu tipler ile daha spesifik alt tipleri olan bir sorundur.
Beynimiz ağ şeklinde örgütlendiği ve lisan hem duyusal girdilerin anlaşılması ile yorumlanması hem de dil, gırtlak ve dudak kaslarının doğru kullanılmasını gerektiren karmaşık bir iş olduğu için, aslında tek bir konuşma merkezinden bahsetmek mümkün değildir. Konuşmanın farklı bileşenleri için ayrı kısımlar olduğu ve bu kısımlar arasındaki sinir bağlantılarının da çok önemli olduğunu biliyoruz. Broca ile Wernicke alanını birbirine bağlayan arkuat fasikül bu sinir yollarından en iyi bilinenidir.
Beyindeki konuşma merkezleri ya da bu merkezleri birbirine bağlayan sinir yollarının hasarında çeşitli konuşma bozuklukları veya konuşamama sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların tedavisi konuşma terapisi ile olmaktadır. Beyin hasarları duyu, hareket, denge, koordinasyon gibi pek çok fonksiyonu bozabilir. İyileşme için kapsamlı bir rehabilitasyon gerekir. Beyin hasarı nedeniyle fonksiyonel kısıtlılık gelişmiş kişiler fizik tedavi ve rehabilitasyon doktoru tarafından muayene edilmelidir. Kliniğimizden muayene randevusu almak isterseniz iletişim sayfasından bize ulaşabilirsiniz.
Kullanılan görsel: Background vector created by rawpixel.com – www.freepik.com
