Beyin kabuğumuz (korteks) iki yarı küreden oluşur. Sağ ve sol yarı kürelerin her biri ise dört adet lob denilen alt kısımda incelenir. Bunlar frontal, parietal, temporal ve oksipital loblardır. Kortekste lateral fissür denilen yarığın altında, kulağa yakın şakak bölgesinde temporal lob bulunur. Görsel hafıza, lisan anlama, işitme duyusu, ağrı, duygusal ilişkilendirme süreçleri ve başka pek çok fonksiyondan sorumlu bir bölgedir. Temporal lob hasarı vücudun hemen tüm fonksiyonlarını etkileyip bozabilir. Çünkü insan olarak yaptığımız şeylerin çoğu duyuların algılanması ve duygularla ilişkilidir.
Temporal lob tek başına ayrı bir organ değildir. Başka beyin bölgeleri ile ve omurilik vasıtasıyla da vücutla ilişkidedir. Her beynin temporal lobu benzer anatomik özellikler gösterse de temporal lobda gerçekleşen hadiseler kişinin kendine has duygu ve tecrübelerini meydana getirir.
Temporal Lob Ne İşe Yarar?
Şakaklara yakın yerde bulunmasının akla getirebileceği gibi, işitme duyusunun işlenmesinde kritik bir role sahiptir. Seslerin algılanması, bu seslere anlam verilmesi ve seslerin hatırlanmasını sağlar. Sesle ilgili süreç esas olarak superior temporal girus denilen beyin kıvrımında gerçekleşir. Burası doğrudan kulaktan duyusal girdi alır.
Uzun dönemli hafıza dahil görsel hafızanın oluşturulmasını sağlar. Limbik sistemin iki önemli yapısı olan hippokampus ve amigdala ile beraber bilinçli hafıza oluşumunda görev alır.
Nesneleri tanıma gibi görsel uyaranların anlamını yorumlar. Bir nesneyi sadece görmek yetmez. Görmenin işe yaraması için kişinin ne gördüğünü anlaması gerekir. Temporal lobun ön (ventral) kısmı her gün gördüğümüz görüntülerin anlamını çıkarmaya yardım eder. Bu kısım olmadan yüzleri ve vücut dilini tanımak mümkün olmaz.
Temporal lob konuşmaya da yardım eder. Beyindeki bu bölgenin hasarlanması, kişi bilinçli olarak ne söylemek istediğini düşünebilse ve diğer yapılar sağlam olsa bile konuşma güçlüğüne yol açabilir.
Lisanın tanınması da temporal lobda gerçekleşir. İşitme korteksi konuşmayı duyma ve anlamada en önemli bölgedir. Temporal lobdaki diğer bölgeler de dili anlamaya yardım eder. Temporal lob olmadan nesnelerin isimlendirilmesi, konuşmaların hatırlanması veya dilin tanınması mümkün olmaz.
İştah, susama gibi bilinç dışı ve otomatik cevapları kontrol eder. Vücudun dengesinin (homeostaz) korunmasına yardım eder.
Temporal Lobdaki Bazı Önemli Alanlar
- Limbik lob: Bu bölge aslında birkaç lobun kesişiminde yer alır fakat temporal lobla direkt olarak ilişkidedir. Savaş ya da kaç cevabı gibi otomatik duygusal reaksiyonları kontrol eder. Limbik lob hafıza, öğrenme ve dikkat için önemli yapılar olan hippokampus ve amigdalayı içerir. İştah, cinsel istek gibi bilinç dışı duygusal durumları ve bazı otomatik vücut fonksiyonlarını kontrol eder.
- Wernicke alanı: Konuşmanın anlaşılması ile ilişkili bir bölgedir.
- Broca alanı: Konuşmanın gerçekleştirilmesine yardım eder. Wernicke alanı ile beraber iletişimde önemli bir yerdir.
Temporal Lob Hasarında Ne Olur?
Temporal lobun çok sayıda görevi olduğu için hasarı yıkıcı etkiler yapabilir. Beyin kanaması, pıhtı oluşumu veya travma nedeniyle ağır hasarında ölüme kadar gidebilen ciddi sonuçlar görülebilir.
Yaralanmanın yeri, derecesi ve sonrasındaki tıbbi tedavi oluşacak sonuçlara etki eder. Örneğin beyin tümörü nedeniyle oluşan bir hasarda erken tanınması ve müdahale edilmesi az hasarla atlatılmasını sağlayabilir. Ardından yapılacak fizik tedavi, iş ve uğraşı terapisi, konuşma terapisi gibi tedavilerle güzel bir iyileşme görülebilir. Ancak temporal lob hasarının nasıl sonuçlanacağı ve ne kadar iyileşeceğini kesin olarak bilmek mümkün değildir. Broca alanında küçük bir hasar olan bazı kişiler konuşma yetisini tamamen kaybederken çok daha büyük hasarı olanlar daha az etkilenebilir. Bazı kişiler temporal lob yaralanması sonrasında kendiliğinden düzelirken diğerleri tedaviye rağmen gelişme göstermeyebilir. Beyin söz konusu olduğunda her kuralın istisnası görülmektedir.
Temporal lob hasarı şunlara yol açabilir:
- Temporal lob epilepsisi, nöbet
- Afazi (konuşma ve lisan bozukluğu)
- Hafıza bozukluğu, kişileri, yüzleri veya nesneleri tanıyamama, uzun dönemli hafızanın bozulması, kişinin kendiyle ilgili hatıraları unutması, işitsel hafızada kötüleşme
- Kişilik değişikliği, diğer insanlarla olan iletişimde bozulma, duyguları kontrol etmekte zorlanma
- Özbenlik ve kişinin kendini algılamasında değişiklikler
- Acıkma, susama, iştah, cinsel istek gibi otomatik davranışlarda değişimler
- Kara vermede ve hareketlerini planlamada zorlanma
- Çevreyi tanıma ve yön bulma güçlüğü
Referans
- Patel A, Fowler JB. Neuroanatomy, Temporal Lobe. [Updated 2019 Jan 28]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2019 Jan-.
