İnme hastalığı kanama veya damar tıkanıklığına bağlı aniden gelişen beyin hasarına denilir. Vücudumuzun bazı organları kendini iyileştirme kapasitesine sahiptir. Örneğin cildimizde oluşan bir yara çok derin değilse ve iyi tedavi edilirse iz bırakmadan iyileşir. Kırılan kemiklerimiz kaynar ve kırık öncesi haline dönebilir. Ancak bazı doku ve organlarımızın kendini onarma kapasitesi çok daha azdır. Sinir dokusu bunların başında gelir. Ölen sinir hücrelerinin yerine yenisinin gelme oranı çok az ve sınırlı durumlarda mümkün olmaktadır. Pratikte kaybettiğimiz sinir hücrelerinin yerine yenisinin gelmediğini söyleyebiliriz. Ancak beyni uyarma teknikleri ile inme veya beyin hasarının tedavisi mümkün olmaktadır.
Sinir dokusunun kendini yenileme kapasitesindeki kısıtlılık nörolojik hastalıkların iyileştirilmesini güçleştirmektedir. Ancak sinir dokuları maruz kaldıkları hasarlara tamamen tepkisiz, uyum yeteneğinden yoksundur da denilemez. Aksine, beynimiz başta olmak üzere sinir sisteminin birtakım uyum ve iyileşme yeteneği mevcuttur. Nörolojik hastalıkların rehabilitasyonu bu yetenekleri uyarıp en üst düzeye çıkarmakla alakalıdır.
Vücudumuzdaki hayati organların belli bir rezerv kapasitesi bulunur. Yani sağlıklı iken hiçbir organımız kapasitesinin sınırında çalışmaz. Böbrek yetmezliği, karaciğer yetmezliği, kalp yetmezliği gibi organ yetmezliklerinin gelişmesi için bu organların ciddi manada hasarlanması gerekir. Beynimizde de belli oranda bir kapasite fazlası mevcuttur. Bunu beynimizin sadece yüzde 3’ünü, ya da yüzde 5’ini kullanıyoruz anlamında söylemiyoruz. Ancak diğer hayati organlarımızda olduğu gibi beynimizde de zorlu şartlara uyum gösterebilmek için tam kapasite çalışmayan alanlar olduğu söylenebilir.
Beyin hasarı veya inme hastalığında beynin hasarlanan kısımlarında ölen sinir hücrelerinin yerine yenisi gelmez ancak sağlam beyin kısımları hasarlanan bölümün işlevini üstlenebilir. Beynin uyum yeteneğine plastisite denilir. İnme geçirmiş felçli hastaların tedavisinde beynin uyarma ve plastisiteyi arttırmak için pek çok yöntem kullanılmaktadır.
Beynin plastisitesi nedir?
Beyindeki sinir hücreleri arasında yeni bağlantılar oluşup bunların kuvvetlenmesi ile beynin yeniden organize olmasına plastisite denilir. Örneğin piyano gibi bir enstrümanı ilk defa öğrenirken çok yavaş ve notaları karıştırarak çalarsınız. Pratik yaptıkça organize olur, yeni sinir devreleri oluşur ve bir süre sonra akıcı olarak çalabilirsiniz. Plastisitenin çalışması için bol tekrar yapmak gerekir.
İnme rehabilitasyonunda bol tekrar yaparak beynin kaybettiği becerileri yeniden öğrenmesi sağlanır. İnme hastaları yürüme, yemek yeme, giyinme gibi pek çok temel beceriyi ilk defa öğreniyor gibidir. Çünkü beyin hasarı nedeniyle kaybedilmiş becerileri geri kazanmak için sıfırdan sinir bağlantıları oluşturulması gerekir. Fizik tedavi ve rehabilitasyon yöntemleri ile egzersizler uygulandıkça beyine plastisiteyi uyaran sinyaller gider. Böylece inme tedavisi başarılır.
İnme sonrası beyni uyarma ve plastisiteyi arttırmak için kullanılan bazı yöntemler:
Erken başlamak
Bilimsel çalışmalar inmeden sonraki ilk 3 ayda beynin plastisitesinin fazla olduğunu göstermektedir. Bu nedenle erken dönemde yoğun ve kapsamlı rehabilitasyon inme tedavisi için çok önemlidir.
Bol tekrar yapmak
Belli hareket ve egzersizler yapıldıkça beyne bu hareketlerin önemli olduğu mesajı gider. Örneğin felçli hastada bacak kaslarının güçlenmesi için bacak egzersizleri yapılır. Bu egzersizler haftada bir defa yapılırsa yeterli olmaz. Her gün düzenli yapıldığı takdirde beyne kuvvetli bir mesaj gider ve plastisite güçlenir. Bilimsel çalışmalar hareketlerin her gün yüzlerle ifade edilebilecek tekrar sayılarıyla yapılmasının beyni uyarmada daha etkili olduğunu göstermektedir. Robotik rehabilitasyon inme sonrası erken dönemde kol ve bacak hareketlerinin bol tekrarla istikrarlı şekilde yapılabilmesini sağlar.
Dikkati arttırmak
Eğer belirli bir hareket veya egzersizi hasta fazla umursamadan yaparsa beyin gerektiği gibi uyarılmaz. Dikkati arttırmanın bir yolu egzersiz ve rehabilitasyon programının hastanın ilgisini çekecek, ihtiyaçlarına uygun, anlamlı şekilde planlanmasıdır. Göreve spesifik egzersizler hastanın dikkatini arttırmak için etkilidir. Bilgisayar destekli sanal gerçeklik ve arttırılmış gerçeklik yöntemlerinin rehabilitasyonda kullanılması hastanın ilgi ve dikkatini arttırır.
Moralin yüksek tutulması
Moralin yüksek olması beynin uyarılması için uygun zemini sağlar. Serotonin ve dopamin gibi pozitif nörotransmitter denilen sinir iletimi ile ilgili moleküller böylece daha fazla salınır. Müzikle terapi morali yükseltebilir. Ailenin yakın ilgi ve desteği bu açıdan çok önemlidir. Depresyon inme hastalarında sık görülen bir sorundur. Gereken durumlarda hasta psikiyatri uzmanına danışılır ve ilaç tedavisi başlanabilir.
Transkraniyel beyin uyarımı
Manyetik veya elektriksel alanlar kullanılarak beynin uyarılması rehabilitasyonun etkinliğini arttırmaktadır.
Zorunlu kullanım tedavisi
Sağlam kolun bir askı veya eldiven ile kısıtlanarak günlük yaşamda hastanın felçli tarafını kullanmak durumunda bırakıldığı bir rehabilitasyon yöntemidir. Felçli kol ve elin yoğun ve tekrarlı kullanımı beyni uyarır ve plastisiteyi arttırır.
Zihinsel (mental) alıştırmalar
Fiziksel egzersizlerden önce hareketi zihinde hayal ederek görsel imgesini oluşturmak beyni egzersize hazırlar ve rehabilitasyon performansını arttırır.
