İnme (felç), damar tıkanıklığı veya kanamaya bağlı olarak beyinde ani oluşan hasarlanmadır. Yüzün bir yarısında, kolda ve bacakta kuvvetsizlik; dilde ağırlaşma ile kendini gösterir. Felçte tedavi süreci kapsamında bu hayati zorlukların etkisinin en aza indirilmesi amaçlanır.
İnme (felç) ile ilgili süreçler kişiye özgüdür. İnmenin tipi, beyinde etkilenen alanlar, inmeye müdahale edilme süresi ve diğer pek çok faktör inme şiddetini ve inme sonrası fonksiyonel durumu değiştirebilir. Bazı inme hastaları aylar içerisinde iyileşir, bazıları ise iyileşmek için yıllara ihtiyaç duyar. Bu nedenle “Ne zaman iyileşeceğim?”, “Fizik tedavim ne kadar sürecek?” gibi sorulara doktorunuz başlangıçta net cevaplar veremeyebilir. Ancak felçli hastalarda fizik tedavi süreci genelde ortak bir paterni izler. Bu yazımızda felçli hastalarda fizik tedavi süreci nasıldır dönemlere ayırarak ele aldık.
İlk Gün: İnme Tedavisi
İnme tedavisinde dakikalar hayati önemdedir. Hasta bir an önce acile ulaştırılmalıdır. Yapılacak hekim muayenesi ve beyin görüntülemesi (MR veya Tomografi) ile beyin dokusunda hasar olup olmadığı anlaşılmakta, tanı konulmaktadır. İnme damar tıkanıklığına bağlıysa pıhtı eritici tedavi; beyin kanamasına bağlıysa ameliyat gerekebilir. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa felcin etkileri o derece hafifletilebilir.
İkinci Gün: Değerlendirme ve Rehabilitasyon Sürecine Başlangıç
İnmeye bağlı hayati tehlike atlatıldıktan sonra fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı hastayı değerlendirerek felçte tedavi süreci için rehabilitasyon sürecini planlar.
Beyin hasarından sonraki dönemde beyinde birtakım onarıcı mekanizmalar devreye girer. Bu nedenle inmeden sonraki ilk aylarda iyileşme süreci en hızlıdır. Yani fizik tedavinin bu dönemde yapılması hasta için daha yararlı olacaktır. İlk günlerde daha çok pasif tedavi uygulanır. Pasif tedaviler; eklem hareket açıklığı egzersizleri ve pozisyonlamadır. Bu dönemde eklem tutukluğu ve bası yaralarının önlenmesi hedeflenir. Ayrıca hastanın yutma fonksiyonu değerlendirilerek beslenme şekli düzenlenir.
İlk Haftanın Sonu: Hastaneden Taburculuk
Hastanın akut dönemde hastanede yatış süresini, inmeye bağlı beyin hasarının yeri ve büyüklüğü belirler. Hafif inme geçiren hastalar nöroloji servisinden birkaç günde taburcu olabilir. Daha ağır inme geçiren hastalarda ise hayati tehlike olabilir ve yoğun bakım takibi gerekebilir
İlk Aylar: Hastanede Yatarak Rehabilitasyon
Felçten sonraki ilk aylar beynin adaptasyona en açık olduğu ve rehabilitasyonun en yararlı olacağı dönemlerdir. Felçli hastaların yatarak fizik tedavi ve rehabilitasyon görmeleri için en önemli nokta hastanın tedaviye katılımının sağlanabiliyor olmasıdır.
Araştırmalar günde 3 saatten daha uzun süreli rehabilitasyonun etkisinin daha fazla olduğunu göstermektedir. Felçli hastalarda fizik tedavi, hastanın klinik durumuna göre planlanır. Bazı hastalar inmeyi hafif atlatır ve yatış gerektirmeyebilir, bazılarının ise yoğun rehabilitasyon ihtiyacı olabilir.
Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı Prof. Dr. Engin Çakar inme (felç) tedavisi, beyin hasarı tedavisi ve ağrı tedavisi üzerine 20 yılı aşkın tecrübeye sahiptir. Tedaviler hakkında bilgi almak ve randevu oluşturmak için Randevu Al butonuna tıklayın.
Felçli hastalarda fizik tedavi, spesifik hedefler belirlemek ve bunları adım adım başarmak ekseninde ilerler. Örneğin yataktan sandalyeye geçme, ayakta durabilme, nesneleri tutabilme ve yürüyebilme gibi hedefler belirlenir. Felçten sonra fizik tedavi süreci ayakta durma dengesi ve yürüme gibi ölçütler açısından anlamlı kazanımlar sağlamaktadır.
Felçli hastalar için çeşitli rehabilitasyon teknikleri tanımlanmıştır fakat birini diğerine üstün tutan bilimsel kanıt henüz yoktur. Bu nedenle çok yönlü bir fizik tedavi programı uygulanması önerilir. Robotik fizik tedavi uygulamaları da hem yürüme hem de el fonksiyonlarını iyileştirmede etkili bir yöntemdir.
İlginizi Çekebilir : “Robotik Rehabilitasyon Ne Zaman Tercih Edilmeli?“
Felçte Tedavi Süreci – Üçüncü Aydan Sonra: Plato Dönemi
Fizik tedavi için yatırılmış felçli hasta, genelde 1-2 ay hastanede yatarak yoğun rehabilitasyonun ardından taburcu edilir. Üçüncü aydan sonra beynin plastisitesi azalır. Bu nedenle tedaviye bağlı kazanımlar yavaşlayabilir. Bu duruma plato etkisi denilir. Plato etkisi daha fazla iyileşmeyeceğiniz anlamına gelmez! Uyguladığınız terapi şekillerini çeşitlendirirseniz beyninizi öğrenmeye daha yatkın bir hale getirebilirsiniz. Unutmayın; iyileşme ancak siz durduğunuzda durur!
İlginizi Çekebilir : “İnme Sonrası Beyni Uyarma Yolları“
Altıncı Ay: Ayaktan Fizik Tedaviye Devam
Yatarak rehabilitasyonun ardından hastaya ev programı ve poliklinik takipleri önerilebilir veya ayaktan fizik tedavi devam edebilir. Doktorunuz ve fizyoterapistinize güvenerek sabırla tedavinize devam etmelisiniz. Felce bağlı spastisite ve kas güçsüzlüğü durumunda değişmeler oldukça kullandığınız ortezlerde de değişiklik gerekebilir. Spastisite ilk aylardan sonra genelde daha yoğun biçimde kendini gösterir. Bu durumda doktorunuz botoks enjeksiyonuna başvurabilir.
Felçte Tedavi Süreci – İlk Yılın Sonu: Çalışmanın Meyveleri Toplanır
Başından itibaren mücadele ile geçen rehabilitasyon sürecinin ardından, çalışmanın meyveleri toplanır. Hafif felçli hastalar 1 senenin sonunda tamamen iyileşmiş olabilir. Bazı hastalarda tam düzelme sağlanamaz; kısmi düzelme vardır ve rehabilitasyon süreci devam eder. Özellikle el ince becerileri ve izole ayak bileği hareketi gelişimi yavaş olabilir. Konuşma ve anlama bozukluğu anlamına gelen afazinin düzelmesi de 1 yılı bulabilir. Ancak bunun için yoğun bir konuşma terapisi gerekir.
İkinci Yıl: İnce Becerilerde Düzelme
Elde ince beceri kaybı ve ayak bileğinde düşüklük, inme geçirdikten sonra en geç iyileşme gösteren sorunlardandır. Ağır inmeli hastalarda ikinci yıldan sonra bile iyileşme süreci devam edebilir.
Zorunlu kullanım tedavisi, elin ince becerilerini geliştirmede etkilidir. Felçli hastada fizik tedavi geç dönemde bile olsa fayda sağlar, ancak önemli olan bol tekrar yapmaktır. Her hareketin her gün yüzlerce kez tekrarlandığı, kararlı ve yoğun alıştırmalar beyni yeni hareketleri öğrenmeye zorlar.
Felçte Tedavi Süreci – On Yıl Sonra: İyileşme Hala Mümkün
Üzerinden 10 yıl geçmiş bir inmenin artık pek fazla değişmeyeceği düşünülebilir. Ancak eğer kişi inmeden sonraki erken dönemlerde felçte tedavi süreci için rehabilitasyonu ihmal etmişse ve maksimum potansiyeline ulaşamamışsa 10 yıl geçmiş olsa bile rehabilitasyon ile çok şey değişebilir.
Beyin, olabileceği en yüksek uyumlu döneminde değilse bile felçten sonra düzelmeler her yaş ve her dönemde mümkündür. El egzersizlerini ihmal etmiş felçli hastalar on yıl sonra bile yoğun egzersize başlamaları durumunda fonksiyonel kazanımları başarabilir. Unutmayın; yeterince çaba gösterirseniz beyniniz buna cevap verecektir!
Okumaya Devam Edin : “İnme Sonrası Hareketlerin Geri Dönüşü – Brunnstrom Evreleri“
Kaynaklar:
