Felç sinir sistemi kaynaklı nedenlerle oluşan kas güçsüzlüğü anlamında kullanılır. Beyin kaynaklı sorunlarda vücudun sağ ya da sol yarımında, yani bir taraf kol, bacak ve yüz kaslarında güçsüzlük oluşabilir. Buna hemipleji veya hemiparezi denilir. Omurilik hasarlarında ise her iki bacakta kas güçsüzlüğü olursa parapleji, hem kollar hem de bacaklarda güçsüzlük gelişirse tetrapleji denilen klinik durum oluşabilir. Beynin boğulma, kalp durması gibi nedenlerle genel olarak oksijensiz kaldığı durumlarda yaygın beyin hasarı oluştuğunda da kişi hem kollarına hem bacaklarına hakim olamayabilir yani tetrapleji kliniği gelişebilir.
Felç neden olur?
Sinir sistemini etkileyen pek çok sorun felce yol açabilir. Sinir sistemi anatomik olarak merkezi ve periferik olmak üzere iki kısma ayrılır. Merkezi sinir sistemini beyin, beyincik ve omurilik oluşturur. Periferik sinir ise beyin sapı ya da omurilikten çıkan sinir lifleri ve vücudun çeşitli yerlerinde bulunan sinir düğümlerinden (gangliyonlardan) oluşur. Hem merkezi hem de periferik sinir sistemi sorunları felce yol açabilir
İnme hastalığına bağlı felç
İnme beyin damarlarında tıkanıklık veya beyin kanaması sonucu ani gelişen beyin hasarıdır. İnme hakkında daha geniş bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Serebral palsi (beyin felci)
Anne karnında, doğum sırasında veya hayatın erken döneminde yani beyin henüz olgunlaşmamışken çeşitli nedenlere bağlı oluşan beyin hasarları sonucu serebral palsi denilen beyin felci gelişebilir. Rahimdeki dolaşım yetmezliği, gebelik sırasında annenin geçirdiği bazı enfeksiyonlar, uzamış ve zor doğum eylemi, yeni doğan dönemindeki tedavi edilmemiş şiddetli sarılık, bebeklik döneminde nöbet (epilepsi), ateşli hastalık (menenjit, ensefalit), boğulma, kalp durması, travma, beyinde damar anormalliği gibi nedenlerle kanamaya bağlı beynin hasarlanması serebral palsiye yol açabilir.
Omurilik yaralanmasına bağlı felç
Omuriliğin tam veya kısmi hasarına bağlı olarak, yaralanma seviyesi ve altındaki vücut kısmında felç gelişebilir. Örneğin bel seviyesindeki bir omurilik yaralanmasında sadece ayak bileği kuvvetsizliği görülebilirken sırt bölgesindeki yaralanmada bacaklarda kuvvet ve duyu tamamen ya da kısmen kaybolabilir. Boyun seviyesindeki omurilik yaralanmasında ise hem kollar hem bacakların kontrolü yitirilebilir. Omurilik felci trafik kazası, düşme, ateşli silah yaralanması, sığ suya atlama gibi travmatik nedenlerle oluşabilir. Bunların dışında doğuştan olan spina bifida hastalığı (belde kese ile doğma), kanser, enfeksiyon, dolaşım sorunları, boyun-sırt-bel fıtıkları da omurilik felci yapabilir.
Nörolojik hastalıklara bağlı felç
Multiple skleroz, amyotrofik lateral skleroz, Friedrich ataksisi, lökodistrofiler, spinal muskuler atrofi ve daha pek çok nörolojik hastalık felç yapabilir.
Belde sinir kökü sıkışması
Bel fıtığına bağlı olarak sinir kökü sıkışması olan durumlarda ayak veya bacak kaslarında güçsüzlük gelişebilir.
Boyunda sinir kökü sıkışması
Boyun fıtığına bağlı boyundan çıkıp kola giden sinirler sıkışırsa el veya kol kaslarında güçsüzlük gelişebilir.
Brakiyal pleksus zedelenmesi
Brakiyal pleksus boyundan çıkan sinir köklerinin koldaki periferik sinirleri oluşturmak için kendi aralarında yeniden düzenleme yaptığı bir sinir ağıdır. En çok doğumsal travmalara bağlı gelişen brakiyal pleksus yaralanmalarında kol veya elde kuvvetsizlik oluşabilir. Brakiyal pleksus felci yetişkinlerde boynun bir tarafa dönerken diğer taraftaki kolun omuzdan aşağı çekildiği travmatik durumlarda oluşabilir.
Sinir zedelenmeleri
Periferik sinir denilen sinirler zedelendiğinde o sinirin uyardığı kaslarda felç oluşabilir. Örneğin kol kemiği (humerus) kırığında radial sinir zedelenebilir ve el bileği ile kolda güçsüzlük (felç) oluşabilir. Elin kesi ile yaralanmalarında parmakları hareket ettiren sinirler kopabilir ve elde felç gelişebilir. Sinir ucu iltihabı olarak bilinen Guillain Barre sendromu ve kronik inflamatuar demyelinizan polinöropati de felç yapabilir.
Çocuk felci
Poliovirüs enfeksiyonuna bağlı gelişen çocuk felci günümüzde aşılama ile neredeyse ortadan kaldırılan bir hastalıktır. 2014 yılında polio hastalığı sadece Afganistan, Nijerya ve Pakistan’da görülmüştür. Poliovirüs enfeksiyonlarının yaklaşık yüzde birinde virüs omurilik, beyin sapı veya beyin korteksindeki hareketle ilişkili sinir hücrelerini (motor nöronları) hasarlar ve bu nedenle felç oluşur. Halen çocuklukta geçirdiği enfeksiyona bağlı felç geçiren ve yaşamına bu şekilde devam eden pek çok kişi bulunmaktadır.
Felç belirtileri nelerdir?
Etkilenen kaslarda kısmi veya tam kuvvet kaybı yanında duyu kaybı, uyuşma-yanma-karıncalanma gibi hisler oluşabilir. İnmede konuşma bozukluğu, dilde ağırlaşma, bilinç kaybı görülebilir. Merkezi sinir sistemi sorunlarına bağlı felçlerde belli bir süre sonra kaslarda istemsiz kasılmalar ve anormal refleks hareketler görülebilir. Periferik sinir sistemine bağlı felçlerde ise kaslar genelde hep gevşek olarak kalır ve şiddetli kas erimesi olur. Omurilik felcinde mesane ve bağırsak kontrolü kaybedilebilir, tansiyon düzensizlikleri, vücut ısısının ayarlanmasında bozukluklar oluşabilir.
Felç nasıl tedavi edilir?
Felcin tedavisi nedenine göre değişir. Pek çok durumda nöroloji, beyin ve sinir cerrahisi ile fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanlıkları felce yol açan hastalıkların iyileştirilmesi için beraber çalışır. Felç oluşan hemen her hastalıkta fizik tedavi olmazsa olmazdır. Fizik tedavi yöntemleri ile kas güçlendirme, eklemlerin korunması, denge eğitimi, el ve kolun yeniden kullanılması, yürümenin sağlanması, günlük işlerde kişinin bağımsızlığının sağlanması, toplum ve meslek yaşamına dönüşün sağlanması gibi hedefler için kapsamlı bir fizik tedavi programı yapılır.
İnmeye bağlı felçte fizik tedavi için daha çok bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.