Fizik tedavide, kas iskelet sistemini etkileyen hemen her hastalığın tedavisinde sıcak veya soğuk uygulamalardan faydalanılır. Sıcak uygulama ve soğuk uygulama fizik tedavi kliniklerinde yapılabileceği gibi, çoğu zaman hastanın kendi evinde kendi başına da uygulayabileceği tedavilerdir.
Uygulamanın ucuz ve basit olması; ilaç kullanmadan ağrı kesici, kas gevşetici ve ödem azaltıcı etki gösterebilmesi sıcak ve soğuk uygulamaların önemli avantajlarıdır.
Sıcak veya soğuk uygulamalar, romatizmal eklem ağrılarından kas gerilmelerine ve bel fıtıklarına dek pek çok hastalığın tedavisinde kullanılabilir.
Peki ne zaman sıcak uygulama, ne zaman soğuk uygulama tedavi tercih edilir ve bu tedavileri yaparken dikkat edilmesi gereken konular nelerdir?
Sıcak Uygulama – Soğuk Uygulama
Sıcak uygulamanın genellikle kullanıldığı durumlar şunlardır:
- Uzun süredir devam eden (kronik) ağrılar.
- Kas ağrısı ve kas spazmını azaltmak amacıyla.
Soğuk uygulamanın genellikle kullanıldığı durumlar şunlardır:
- Aniden gerçekleşen (akut) yaralanmalar ve ağrılar.
- İnflamasyonu ve ödemi azaltmak amacıyla.
Bazen aynı kişide hem sıcak hem soğuk uygulama dönüşümlü olarak veya farklı vücut bölgeleri için aynı anda kullanılabilmektedir.
Ne Zaman Sıcak Uygulama Yapılır?
Sıcak uygulanması ile damarlarda genişleme (vazodilatasyon) meydana gelir. Kan akımı artar. Böylece dokuya daha fazla oksijen ve besin ulaşır. Dokudaki atık maddeler ise artan dolaşım ile daha hızlı uzaklaştırılır.
- Kronik ağrılı durumlarda – ağrının hafifletilmesinde,
- Bağ dokusu sertliğinin azaltılmasında,
- Doku yapışıklıklarının çözülmesinde,
- Kas spazmının çözülmesinde,
- Eklem hareket açıklığının artırılmasında sıcak uygulamadan faydalanılır.
Sıcak Uygulama Nasıl Yapılır?
Kendi kendine yapılabilecek tedavilerde 2 tip sıcak uygulamadan bahsedilebilir: Kuru sıcak ve ıslak sıcak tedavi. Her ikisi de yüzeysel ısıtıcı tedavilerdir ve amaç dokuları aşırı ısıtmak değildir; orta derece bir sıcaklık artışı hedeflenir.
- Kuru sıcak tedavi için kuru sıcak paketler örnek gösterilebilir; kullanılmaları daha pratiktir.
- Islak sıcak tedavi ise nemli havlular, ıslak sıcak paketler ya da sıcak banyolar ile yapılmaktadır.
Yüzeysel ısıtıcı tedaviler dışında, fizik tedavide özel araçlarla derin dokuları ısıtma amaçlı tedaviler de yapılmaktadır. Ultrason, kısa dalga diatermi, mikro dalga diatermi derin ısıtma amaçlı kullanılan yöntemlerden bazılarıdır.
Sıcak uygulama küçük bir alana, bölgesel olarak ya da tüm vücudu etkileyecek şekilde yapılabilir:
- Kas tutulması gibi lokal şikayetlerde uygulamanın sadece etkilenen alana yapılması yeterlidir.
- Daha geniş bir alanı etkileyen ağrı ve tutukluklarda bölgesel tedaviler yapılabilir. Bunun için sıcak nemli bir havlu veya büyük bir hotpack (sıcak paket) kullanılabilir.
- Tüm vücudun ısındığı kaplıca ve sauna gibi tedaviler ise yaygın eklem kireçlenmesinde tercih edilebilir.
Sıcak tedavilerin uygulama süreleri:
- Hafif kas gerginlikleri için 15-20 dakikadır.
- Daha şiddetli ağrı ve tutukluklar ise 30 dakikadan 2 saate kadar sürebilir.
- Sıcak uygulamada cilt yanıklarını önlemek için sıcak paketler her zaman bir havlu ile sarılarak kullanılmalıdır.
Sıcak Uygulamanın Zararlı Olduğu Durumlar
- Morarma veya şişlik (ödem) mevcut ise o bölgeye sıcak uygulamak sakıncalı olabilir. Bu durumda genellikle soğuk uygulama daha faydalıdır.
- Açık yaralar üzerine sıcak tedavi yapılmaz.
- Dermatit, damar hastalığı, damar içinde pıhtı oluşmuş (derin ven trombozu) hastalarda sıcak tedavi zararlı olabilir.
- Şeker hastalığında kişide his duyusu azalmış olabilir; bu nedenle yanık riski artar.
- Multiple sklerozda sıcak uygulama şikayetleri kötüleştirebilir.
- Ağır kalp yetmezliğinde ve kontrolsüz yüksek tansiyonda kaplıca, sauna gibi tedaviler zararlıdır.
Sıcak Uygulamanın Riskleri
- Sıcak tedavide aşırı sıcak derecelere çıkılmamalıdır aksi taktirde cilt yanığı oluşabilir.
- Enfeksiyon varsa sıcak uygulama enfeksiyonun yayılmasına neden olabilir.
- Hotpack gibi lokal sıcak uygulamalar bir seferde 20-30 dakikayı aşmamalıdır.
- Sıcak tedavi sırasında ilgili bölgede ödem gelişirse tedavi durdurulmalıdır.
Evde sıcak tedaviye rağmen ağrı ve rahatsızlık şikayetleri artarsa ya da bir hafta geçmesine rağmen azalma olmazsa doktora başvurmalısınız.
Soğuk Uygulama Ne Zaman Yapılır?
Soğuk uygulama ile damarlarda daralma (vazokonstriksiyon) sağlanır. Böylece belli bir bölgedeki kan akımı azaltılabilir. Buna bağlı olarak bağışıklık sistemi aktivitesi (inflamasyon) ve ödem azalır.
- Akut ağrıların tedavisinde,
- Eklem ve tendonlardaki ödemin azaltılmasında,
- Germe egzersizleri sırasında kas spazmlarının azaltılmasında,
- Ligaman zedelenmelerinde ödemin ve ağrının azaltılmasında soğuk uygulama kullanılır.
Soğuk Uygulama Nasıl Yapılır?
- Buz paketleri,
- Soğuk jel paketleri
- Soğutucu spreyler,
- Buz masajı ve
- Buz banyosu soğuk uygulama türleridir.
Akut yaralanmalardan sonra mümkün olduğunca kısa süre içinde soğuk uygulamaya başlanmalıdır. Soğuk tedavinin süresi sıcak tedaviden daha kısadır. Günde birkaç kez 10-15 dakika uygulanır; bir seferde 20 dakikayı geçmemek gerekir.
Soğuk paketler bir havluya sarılarak kullanılmalıdır. Donmuş bir nesneyi hiçbir zaman cilde doğrudan temas ettirmemek gerekir. Soğuk cilde direkt temas ederse cilt ve cilt altı dokuları hasara uğratabilir.
Soğuk Uygulamanın Zararlı Olduğu Durumlar
Şeker hastalığı veya sinir yaralanması nedeniyle duyu hissi bozulmuş kişiler, soğuk yanmasını ve ağrıyı hissedemeyebilirler. Bu kişilerde soğuk tedavi dikkatli uygulanmalıdır.
Tutulmuş kas ve eklemler için soğuk uygulama tercih edilmez.
Dolaşım bozukluğu varsa soğuk uygulama yapılmamalıdır çünkü soğuk dolaşımı daha da azaltır.
Soğuk Uygulamanın Riskleri
- Soğuk uygulama dikkatli olunmazsa cilt, yumuşak doku veya sinir hasarı yapabilir.
- Kalp damar hastalığı olan kişilerde dikkatli olunmalıdır.
- Ödem ve ağrıda soğuk uygulamaya rağmen 48 saat içinde gerileme olmazsa doktora başvurmak gerekir.
Sıcak ya da soğuk uygulama ağrı yapıyorsa veya şikayetlerinizi arttırıyorsa tedavide ısrar etmemelisiniz. Derhal doktorunuza danışmalısınız.
