Limbik sistem beynimizde duygusal ve davranışsal cevaplarla ilgili kısımdır. Özellikle beslenme, üreme, çocuk bakımı, savaşma veya kaçma yanıtı gibi hayatın temel davranışlarına etki eder. Hormonal ve otonomik sisteme etki eder. Limbik sistem beynin derininde, beyin kabuğunun altında ve beyin sapının üzerinde yerleşmiştir. Limbik sistemdeki en önemli iki yapı hipokampüs ve amigdaladır. Talamus, hipotalamus ve bazal gangliyonlar da limbik sistemle etkileşim halindedir.
Limbik sistem beyin hemisferleri ile beyin sapı arasında, beynin sınırında yer aldığı için Latince sınır anlamuna gelen limbus kelimesinden isim almıştır. Limbik sistemi oluşturan anatomik yapıların neler olduğu tartışmalı bir konudur. Şu yapılardan oluştuğu kabul edilmektedir:
Kortikal bölgeler:
- Limbik lob
- Orbitofrontal korteks: frontal lobda bulunan kara verme ile ilgili alan.
- Piriform korteks: Koku alma sisteminin bir parçası.
- Entorhinal korteks: Hafıza ve ilişki kurma ile görevli.
- Hipokampüs ve ilişkili yapılar: yeni anıların oluşmasında merkezi rol oynar.
- Forniks: Hipokampüsü diğer beyin yapılarına, ösellikle mamiller cisimler ve septal çekirdeklere bağlar.
Subkortikal bölgeler:
- Septal çekirdekler: lamina terminalisin önünde yer alan bir grup yapıdır, zevk duyusu ile ilişkili olduğu kabul edilmektedir.
- Amigdala: Temporal lobların derininde yer alır, çeşitli duygusal süreçlerde görevlidir.
- Nükleus akumbes: Ödül, zevk ve bağımlılıkla ilişkilidir.
Diensefalik yapılar:
- Hipotalamus: Frontal loblar, septal çekirdekler, beyin sapı retiküler formasyonu, hipokampüs, talamus ile bağlantılıdır. Otonomik süreçleri düzenler.
- Mamiller cisimler: Hipokampüsten forniks yoluyla sinyal alan, hipotalamusun parçasıdır. Talamusa sinyal gönderir.
- Talamusun ön çekirdekleri: Mamiller cisimlerden veri alır, hafızanın işlenmesinde görevlidir.
Hipokampüs
Hipokampüs beyindeki pek çok diğer yapı gibi çift olarak bulunur, beynin her yarım küresinde bir adet vardır. Şekil olarak kıvrılmış deniz atına benzer, ismini de deniz atlarının Latince cins isminden alır. Beynimizde hafızadan sorumlu merkezdir. Burada bölümsel hafıza şekillenir ve beyin kabuğunun diğer kısımlarında saklanmak üzere tasnif edilir.
Hipokampüsteki bağlantılar hatıraları çeşitli duyularla ilişkilendirmeye yardımcı olur. Ayrıca uzaysal oryantasyon ve yön bulmada da önemlidir.
Hipokampüs beyinde yetişkin kök hücrelerden yeni nöronların meydana geldiği bir yerdir. Bu olaya nörogenezis denir ve beyin plastisitesi mekanizmalarından biridir. Hipokampüsün yeni şeyler öğrenmede anahtar yerlerden biri olması şaşırtıcı değildir.
Amigdala
Amigdala badem şekilli bir yapıdır. Hipokampüsün hemen yanında bulunur. Yine sağ ve solda olmak üzere iki tanedir. Zevk, korku, endişe ve öfke gibi duygusal cevaplarda merkezi bir rol oynar. Hatıraları duygularla ilişkilendirir, böylece ne kadar güçlü saklanacaklarını belirler. Güçlü duygusal anlamları olan anılar daha kalıcıdır.
Amigdala anıların dayanıklılığı ve duygusal içeriğini düzenlemenin yanında korku ile ilişkili yeni hatıraların oluşmasında anahtar rol oynar. Korkunç hatıralar sadece birkaç tekrarın ardından oluşabilir. Bu nedenle korku ile hatırlama hafıza oluşumu, pekiştirme ve geri çağırma mekanizmaları araştırılırken odaklanılan popüler bir konudur. Amigdala aktivitesinin baskılanması veya aktivasyonu vücudun otomatik korku cevabına etki eder. Amigdaladaki reseptörler üzerinden yeni anksiyete önleyici ilaçlar araştırılmaktadır. Amigdalada da yeni nöronların oluştuğu gösterilmiştir.
Referans
- Roxo MR, Franceschini PR, Zubaran C, Kleber FD, Sander JW. The limbic system conception and its historical evolution. ScientificWorldJournal. 2011;11:2428–2441.
