Denge nedir?
İnmeli hastalarda denge bozukluğu önemli bir problemdir. Denge, oturan ya da ayakta duran bir kişide vücudun ağırlık merkezinden aşağıya doğru dik bir şekilde inen yer çekimi hattının, kişinin yere temas eden kısımları ve bu kısımlar arasındaki alandan oluşan destek yüzeyi içinde kalması durumudur. Denge hareketsiz (statik) ve hareketli (dinamik) durumlar için sağlanmalıdır. Kişinin sırtını arkaya dayamadan dik oturabilmesi, oturma dengesini gösterir. Ayakta sabit durma, yürüme ya da çeşitli hareketler esnasında denge ayrı ayrı değerlendirilir.
İnsan nasıl dengede durur?
İyi bir denge için eklem pozisyon algısı, kulaktaki denge organından gelen başın pozisyon ve ivmelenme algısı ile görsel işaretler merkezi sinir sistemimizde entegre edilir. Beyincik oranımız denge için özel önemdedir. Bahsedilen sistemlerin birinin düzgün çalışmadığı durumlarda bazen diğer yollardan gelen verilerle denge sağlanmaya devam edilebilir. Dengenin korunabilmesi için tabi ki yeterli kas kuvveti, esnekliği, eklem hareket açıklığı gibi kas iskelet kapasitesine de gerek vardır.
Denge kaybı hangi sorunlarda görülür?
Kişinin vücudunun ağırlık merkezinden aşağı inen yer çekimi hattını, yerdeki destek yüzeyinde tutamaması denge kaybının ifadesidir. Denge kaybı yürüme ve kendine bakım aktivitelerinde zorlanmaya neden olduğu gibi düşme riskini arttırır. Yaşlılarda düşme, sakatlık ve ölümün önemli bir nedenidir. Denge kaybı yaşlılarda postür bozukluğu ve kas zayıflığı gibi nedenlerle oluşabilir. Ayrıca inme, parkinson hastalığı, multiple skleroz gibi çeşitli nörolojik hastalıklarda denge bozuklukları görülmektedir. Bu yüzden denge değerlendirmesi muayenenin önemli bir parçasıdır.
İnmeli hastalarda denge bozukluğu neden olur?
Beynin ani damarsal nedenlere bağlı hasar gördüğü bir hastalık olan inme sonrası felçli kalan hastalarda denge kaybının çeşitli nedenleri olabilir. Bilişsel fonksiyonlardaki bozulmalar, dikkat eksikliği, baş dönmesi, beyincik hasarı, his kayıpları, görmenin azalması, duruş bozukluğu, felçli ve sağlam taraf arasındaki asimetri, ihmal, kasların fazla gevşek ya da kasılı olması, eklemlerde tutukluk, ilaç yan etkileri denge sorunlarına yol açabilir.
Denge kaybı pek çok etkene bağlı gelişebildiğinden iyi bir muayene yapılmalı ve nedenler tespit edilmelidir. Genelde hastada birden fazla etken bir arada bulunur ve denge bozukluğuna değişen derecelerde etki eder.
Denge değerlendirmesi nasıl yapılır?
Denge oturma, ayakta sabit durma ve yürüme sırasında ayrı ayrı değerlendirilir. Denge değerlendirmesinde fizik muayene yöntemleri, muayene ve sorgulamaya dayalı standart denge testleri (fonksiyonel uzanma testi, zamanlı ayağa kalkma ve yürüme testi, Berg denge ölçeği, inmede duruş değerlendirme ölçeği, vb) ve cihazlar (bilgisayarlı dinamik postürografi, VEMP, vb) kullanılabilir. Böylece vücutta dengeyi kurmaya yardımcı sistemlerden hangisinin ne derece etkilendiği anlaşılabilir. Kişinin düşme öyküsü sorgulanır ve düşme riskini azaltıcı tedbirler alınır.
İnmeli hastalarda denge bozukluğu düzeltilebilir mi?
Denge rehabilitasyonu ya da vestibüler rehabilitasyon, dengeyi iyileştirmek ve baş dönmesini azaltmak için uygulanan egzersizlere dayanan bir tedavi şeklidir. Kas güçsüzlüğü, artritik durumlar, postür bozuklukları ve diğer nörolojik hastalıklarda olduğu gibi inmeli hastalarda da denge bozukluğu bu tedaviden yarar görmektedir. Denge kaybının bileşenlerine bağlı olarak şu tedaviler fizik tedavi ve rehabilitasyon hekimi kararı ve gözetiminde uygulanabilir:
- Gevşeme, esneklik, güçlendirme ve eklem pozisyon hissine yönelik egzersiz ve eğitimler
- Statik ve dinamik denge egzersizleri
- Kondisyon egzersizleri
- Tai Chi egzersizleri
- Göz hareketlerinin kontrolünü arttırmaya yönelik egzersizler (vestibüler adaptasyon egzersizleri, okülomotor egzersizler)
- Alışma egzersizleri (Cawthorne-Cooksey egzersizleri, vb)
- Dengeyi iyileştirmeye yönelik özel tasarlanmış cihazlarla yapılan egzersizler (postürografi eğitimi)
- Sanal gerçeklik ile vestibüler rehabilitasyon
- Vestibüler elektrik stimülasyonu
Uygun denge rehabilitasyonu uygulanması ile inme hastalarında denge bozukluğu tedavi edilebilir. Kişinin desteksiz oturması, ayakta durma süresi, yürüme mesafesi ve güvenliği arttırılabilir. Düşme riski azaltılabilir. Gereken durumlarda baston, yürüteç gibi dengeyi arttırıcı yürümeye yardımcı araçlar kullanılabilir.