İlk 90 gün inme sonrası fizik tedavi için altın değerindedir. Hasardan hemen sonra beyinde iyileşme mekanizmaları devreye girer ve felçli hastada en hızlı düzelme ilk 3 ayda görülür.
Erken dönemde rehabilitasyonun inme hastalarına özel, bu konuda tecrübeli ve kapsamlı bir merkezde yapılmasının pek çok avantajı bulunur.
İnmeden sonraki erken dönem, iyileşmenin hızlı olması yanında komplikasyonların yani hastalığa bağlı istenmeyen ek sorunların da sık oluştuğu bir dönemdir. Hastanın hastanede doktor ve hemşire gözetiminde olması komplikasyonların önlenmesini veya oluşmuşsa erkenden fark edilip tedavi edilmesini sağlar. Erken dönemde sık görülen komplikasyonlardan bazıları:
- Bacak damarlarında pıhtı oluşması (derin ven trombozu): Bacakta şişlik, ağrı ve hassasiyet olur. Bu pıhtı yerinden koparak akciğer damarlarını tıkayabilir, buna pulmoner tromboemboli denilir.
- Akciğer enfeksiyonu (pnömoni): Ateş, nefes darlığı, balgam gibi belirtiler yapabilir.
- Nöbetler (epilepsi): Bilinç kaybı, uyuşma, kasılmalar.
- Depresyon: Mutsuzluk, umutsuzluk duygularının sürekli olması.
Erken dönemde kapsamlı bir merkezde yoğun rehabilitasyon ikinci kez inme geçirme, yatak yarası oluşması, akciğere yemek veya tükürük kaçmasına (aspirasyon) bağlı enfeksiyonlar, kas sertliği (spastisite), eklem tutukluğu (kontraktür) gibi diğer komplikasyonları da önleyebilir.
İnme sonrası fizik tedavi hedefleri
İnme sonrası fizik tedavi hastanın hayati tehlikeyi atlatmasının ardından 24-48. saatlerden itibaren başlayabilir. Hastayı uygun pozisyonlama, sık pozisyon değişimi, eklem hareket açıklığı egzersizleri gibi görece basit uygulamalarla pek çok komplikasyonun önüne geçilebilir. Daha sonra istemli hareketleri teşvik etme, oturma pozisyonuna geçme, sandalyeye transfer gibi aktiviteler ile devam edilir. Ayakta durma, vücut ağırlığını taşıma, yürüme daha ileri aşamalardır. Bu aşamaları hızlandırmak ve geçişi kolaylaştırmada robotik rehabilitasyon başta olmak üzere yüksek teknolojili rehabilitasyon araçları da kullanılabilir. Hastanın günlük yaşamda sürekli yapması gereken giyinme, yemek yeme, tuvalete gitme, banyo yapma gibi aktivitelerde bağımsızlığını kazandırmak sonraki hedeftir.
İnme hastasının durumunun nasıl seyredeceği 3 ayın sonunda netleşmeye başlar. İlk 3 ayda başlayan yoğun fizik tedavi ile kısıtlılıklar mümkün olan en büyük ölçüde aşılabilir. İlk 3 ayda fark edilir düzeyde fonksiyonel kazanımların olması hastanın moral bulmasını ve sosyalleşmesini kolaylaştırır.
İnme rehabilitasyonu temel basamakları
İnme hastasının fizik tedavisinde ilk 3 ay da dahil olmak üzere önemli kısımlar şunlardır:
- İlk değerlendirme ve risk analizi: Yüksek tansiyon, şeker hastalığı, yüksek kolesterol gibi ek hastalıklar değerlendirilir. Enfeksiyon, aspirasyon, düşme gibi riskler belirlenir ve önlem alınır.
- Hedef belirleme: Uzman doktor, hemşire, fizyoterapist, konuşma terapisti, iş-uğraşı terapisti gibi sağlık çalışanları ile hasta ve ailesi beraber, hasta için anlamlı ve ulaşılabilir rehabilitasyon hedeflerini belirler. Her inme hastası kendine özgüdür, bu nedenle kişiye özel tedavi planı yapılır.
- Düzenli yeniden değerlendirme: Sık aralıklarla hastanın fonksiyonel durumu, hedefleri ulaşmada alınan yol değerlendirilir. Buna göre tedavi modifiye edilir.
- Takip: Hasta inme merkezinden taburcu olduktan sonra takipleri devam eder. Rehabilitasyonu ayaktan veya evde sürebilir.
İnme sonrası fizik tedavi hastanın kaybettiği yetilerinin geri kazandırılması ve eski hayatının mümkün olduğunda tekrar kurulmasını amaçlar. Bunu hasarlanan beyin dokusunu iyileştirerek değil, sağlam beyin dokularının yeniden organizasyonunu teşvik ederek sağlar. Felçli hastanın el ve kolunu yeniden hareket ettirebilmesi, elini tekrar kullanabilmesi, tekrar yürüyebilmesi en temel tedavi hedefleri arasındadır. Konuşma bozukluğu olan hastalara dil becerileri yeniden öğretilir. Yutma bozukluğu olan hastalara beslenme çözümleri sağlanır ve yutma rehabilitasyonu uygulanır. Tüm bu yeniden öğrenme için inme fizik tedavisi bir nevi zamana karşı yarıştır. Her ne kadar yıllar sonra bile inmeli hastalar fizik tedaviden yarar görebilse de, ilk 3 ay yoğun fizik tedavi en hızlı ve belirgin iyileşmenin önünü açar. Ancak inmenin üzerinden daha uzun zaman geçmiş hastalar umutsuzluğa kapılmamalıdır. En son teknolojik yöntemler, biraz yaratıcılık, bol tekrar ve sabır ile her inme hastası için yeni kazanımlar elde etmek mümkündür.
