Halk arasında şah damarı olarak da bilinen internal karotid arter (ICA), boynun iki tarafında yer alan ve beyne kan götüren bir çift damardır. Karotid arter, boyun hizasında internal karotid arter ve eksternal karotid arter olarak ikiye ayrılır:
- Eksternal karotid arter kafatası dışındaki dokulara,
- İnternal karotid arter ise beyne kan götürür.
İnternal karotid arterin daralması (karotis stenozu) veya pıhtı nedeniyle tıkanması (şah damarı tıkanıklığı) inme – beyin felci gelişmesine neden olabilir.
Şah Damarı Darlığı (Karotis Stenozu)
Karotis arter, damar sertliği yani ateroskleroz için riskli bir arterdir. Bu arterde, damar duvarında zaman içinde plak oluşarak kanın geçtiği aralığı daraltabilir. Plak oluşumu yıllar içinde meydana gelir. Plağın yırtılması damar içinde pıhtı oluşmasına yol açabilir. Pıhtı parçası yerinden kopup ilerleyerek beyne giden damarları tıkayabilir. Buna beyne pıhtı atması (emboli) denir.
Bir taraftaki şah damarının daralması (karotis stenozu), aynı taraftaki beyin yarı küresine yeterli kanın ulaşmasını engelleyebilir ve bu durumda kişi inme geçirebilir. Tüm inmelerin %10’u ila %20’si karotis arter hastalığı nedeniyle olur. Yaygın görülen inme belirtileri şunlardır;
- yüz ve vücudun bir yarısında güçsüzlük ve uyuşma,
- konuşma bozukluğu,
- denge kaybı,
- baş ağrısı ve
- görme bozukluğu (genelde tek gözde olur ve göze perde inmiş gibi görmede bulanıklaşma, kararma ve sislenme olur).
Bazı durumlarda ise, karotis darlığına bağlı belirtiler geçici olabilir. Kişide oluşan inme belirtileri 1-2 saat içinde kendiliğinden düzelir. Bu olaya geçici iskemik atak (geçici inme) adı verilir. Geçici inmede, tüm inme belirtileri en geç 24 saat içinde düzelir. Ancak belirtiler kaybolsa dahi mutlaka acilen doktora başvurulmalıdır. Çünkü geçici inme, hemen ardından gelecek daha ciddi bir inmenin habercisi olabilir.
Tanı ve Risk Faktörleri
Karotis darlığı; ultrasonografi, manyetik rezonans görüntüleme ve anjiyografi yöntemleri ile teşhis edilebilir. Şah damarı tıkanıklığı riskini artıran faktörler şunlardır:
- Hipertansiyon,
- Diyabet,
- Dislipidemi,
- Ailesel yatkınlık,
- Sigara kullanımı,
- İleri yaş,
- Obezite,
- Uyku apnesi,
- Hareketsiz yaşam.
Şah Damarı Tıkanıklığı Nasıl Tedavi Edilir?
Herhangi bir şikayete yol açmamış ve girişimsel müdahale gerektirmeyen karotis arter darlığı durumunda, yaşam tarzı değişiklikleri ilk tercihtir. Sigarayı bırakmak, sağlıklı kiloya ulaşmak, sebze ve meyveden zengin beslenmek, tuzu azaltmak ve düzenli egzersiz yapmak başlıca önerilerdir.
Yüksek kolesterol, yüksek tansiyon ve şeker hastalığı gibi sorunlar yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol altına alınamıyor ise ilaç tedavileri başlanması gerekebilir.
Karotis Endarterektomi
Karotis arter darlığını gidermek ve inme geçirme riskini azaltmak için kalp ve damar cerrahları karotis endarterektomi ameliyatı yapabilir. Bu işlemde, daralmaya neden olan parça damar içinden çıkarılır.
İnme ve ölüm gibi önemli riskleri olması nedeniyle işlem uygulanacak hasta, doktor tarafından detaylıca değerlendirilir. Kişinin mevcut sağlık durumu, damar darlığının derecesi, görülen belirtiler ve yaşam beklentisi gibi parametrelere göre olası fayda ve riskler değerlendirilir.
- Geçici inme belirtilerine neden olan orta – ciddi darlıklarda (%50-99 arası) 2 hafta içinde endarterektomi yapılması önerilir.
- Herhangi bir şikayeti olmayan kişilerde ise, damar darlığı ileri düzeyde (%70 ve üzeri) ve komplikasyon gelişme riski düşükse endarterektomi önerilebilir.
Karotis Anjiyoplasti ve Stent
Endarterektominin riskli olduğu durumlarda stent yöntemi ile karotis darlığına müdahale edilebilir. Pıhtının olduğu yere damar içinden bir kateter gönderilir ve buna bağlı olan küçük bir balon şişirilerek damar duvarı ağ şeklinde stent ile genişletilir.
İnme (Felç) Tedavisi ve Nöro-Rehabilitasyon
Karotis darlığı veya şah damarında pıhtı oluşumu kişide inmeye neden olduysa, buna bağlı fonksiyon kayıpları meydana gelebilir. Kol ve bacağı kullanamama, yürüyememe, konuşma güçlüğü, denge kaybı ve yutma güçlüğü gibi pek çok sorun oluşabilir.
Kişinin günlük yaşamında bağımsızlığa kavuşabilmesi için inme (felç) tedavisi ve nöro-rehabilitasyon süreci başlar. İnme ve felç tedavisi hakkında detaylı bilgi almak için tıklayabilirsiniz.
Referans: Treatment of Carotid Artery Stenosis: Medical Therapy, Surgery, or Stenting?
