Felç aniden gelişen ve çoğu kez kişiyi ve aileyi hazırlıksız yakalayan bir hastalıktır. Bakım verenler başlangıçta sevdiklerini yatakta çevirmekte bile zorlanabilir ve felçli hastaya pozisyon verme hakkında bilgisiz olabilir. Oysa rehabilitasyona bir adım önde başlamanın yolu akut dönemde, yani ilk günden itibaren doğru pozisyon vermekten geçer. Doğru pozisyonlama ile hastanın felçli tarafı için farkındalığı arttırılır, endişesi ve ihmal davranışı azalır, eklem tutukluğu (kontraktürler) önlenir, omuz ağrısı başta olmak üzere eklem ağrılarının oluşma riski azaltılır, ödem riski azaltılır.
İlginizi çekebilir: İnme (Felç) Hakkında Bilmeniz Gereken Her Şey
Yanlış pozisyonlamanın belki de en kötü sonucu yatak yaralarıdır. Uzun süre sabit pozisyonda yatan hastalarda, aşağıda sürekli basınca maruz kalan cilt kısımları yeterli kan dolaşımını alamaz ve ölmeye başlar. Kemiklerin cilt yüzeyine yakın olduğu kuyruk kemiği, omurga çıkıntıları, topuk kemiği, kalça (uyluk) kemiği çıkıntısının olduğu bölgeler basıncı en yüksek oranda hissettiğinden yatak yarası için en riskli kısımlardır. Çocuklarda kafa arkasındaki saçlı deride basıya bağlı yara açılması daha sıktır. Yatak yaralarının önlenmesi için hastalara en az 2 saatte bir farklı pozisyon verilmelidir.
Doğru pozisyonlama ağızdan alınan içecek ve yiyeceklerin akciğerlere kaçmasını önleyebilir.
Hastanede yatan hastanın doğru pozisyonlanmasından tıbbi bakım veren ekip üyelerinin tamamı sorumludur.
Aşağıda felçli hastalar için farklı pozisyonlamaları tarif ettik. Eğer hastanızda bu pozisyonları vermeye engel durumlar varsa ya da kontraktürler halihazırda gelişmişse, uyarlamalar gerekebilir.
Sırt üstü yatış pozisyonu nasıl verilir?
Sırt üstü pozisyon aslında felce bağlı kas sertliklerinin (spastisitenin) gelişmesine en müsait pozisyondur. Fakat bazı tedaviler esnasında sırt üstü yatmak gerekebilir veya hastanın rutin pozisyon değişikliği planında sırt üstü de belli bir süre yatması gerekebilir.
Başı ortada düzgün pozisyonlamak için havlu kullanabilirsiniz. Başın hafifçe felçli tarafa çevrilmesi farkındalığı arttırabilir. Felçli omuz ve kol altına destek için yastık konulur. Mümkünse dirseğin düz ve avuç içinin yukarı bakar şekilde olması tercih edilir. Felçli bacağın nötral şekilde pozisyonlandığından emin olun. Kaba etler ve uyluk altına küçük bir yastık kullanılabilir, böylece bacağın dışa dönmesi önlenebilir.
Felçli taraf üzerine yatış pozisyonu nasıl verilir?
Felçli tarafa yük verilmesi hastanın o tarafa yönelik farkındalığını arttırır. Yük taşıma anormal kas tonusunun (geriminin) normalleşmesine yardım eder. Doğru bir şekilde pozisyonlandığında felce bağlı anormal postürlerin yerleşmesi önlenebilir.
Hastanın felçli kolunu yana, gövdeden uzağa doğru açın, hastayı felçli tarafa doğru yan çevirin. Sırtı yatağın kenarı ile paralel olmalı (yani kambur durmamalı). Sırtı üstüne yuvarlanmasını önlemek için yastıkla destekleyebilirsiniz.
Başı felçli omuzdan yükü alacak şekilde yastıkla (gerekirse iki yastıkla) destekleyin.
Omuzun tam olarak öne uzanmasını sağlayın. Hastanın kol kemiği (humerus) üzerine değil kürek kemiği (skapula) üzerine yatması gerekir. Kürek kemiğinin iç kenarını göğüs duvarı boyunca düzgünce hissediyorsanız omuz doğru pozisyondadır. Omuz olması gereken pozisyonda değilse (geride, gövdenin altında kalmışsa) kolu çekiştirerek pozisyon vermeye çalışmayın. Elinizi yavaşça kürek kemiğinin altına kaydırın ve oradan hareket ettirerek omuzu öne ilerletin.
Omuzun en az 90 derece fleksiyonda olması, felce bağlı anormal kas tonusunu azaltmak için yararlıdır (Kol gövdeye yapışık aşağıdayken “0 derece” fleksiyondadır. Öne doğru tam uzatıldığında “90 derece” fleksiyondadır. Yukarı tam kaldırıldığında “180 derece” fleksiyon yapmış olur).
Önkol dışa dönük pozisyonlanır (supinasyonda). Dirsek tam uzatılmış veya hafif bükülü olabilir.
Felçli bacağı uyluk gövde ile aynı hizada, dizden hafif bükülü pozisyonlayın.
Sağlam bacak yastık üstünde, felçli bacağın önünde yerleştirilir; böylece hastanın sırt üstüne yuvarlanması önlenir. Kalçası geniş olan hastalarda bacağı desteklemek için iki yastık gerekebilir.
Yan yatar pozisyonda kalçada, uyluk kemiğinin trokanter denilen çıkıntısı üzerine fazla yük binmemesine dikkat edin. Burası yatak yarası oluşmasına yatkın bir yerdir. Direkt kemik üzerine yatmasını önleyecek şekilde hafif öne veya arkaya yuvarlayarak uygun pozisyonu bulmaya çalışın.
Sağlam taraf üzerine yatış pozisyonu nasıl verilir?
Hastayı sağlam taraf aşağıda kalacak şekilde yan yatar pozisyonlayın. Sırtı yatağın kenarı ile paralel olmalı (yani kambur durmamalı). Sırt üstüne yuvarlanmasını önlemek için yastıkla destekleyebilirsiniz.
Başı felçli omuzdan yükü alacak şekilde yastıkla desteklemelisiniz.
Felçli kolu omuz öne doğru 90 derece fleksiyonda pozisyonlayın, tüm kolu, el ve parmakları yastıkla destekleyin.
Sağlam taraf kol hastanın rahat olduğu herhangi bir şekilde pozisyonlanabilir.
Felçli bacak kalça ve dizden hafif bükülü halde yastıkla desteklenir. Bacağın gövdeden ileri doğru uzanması hastanın sırt üstü geri yuvarlanmasını önler. Tüm ayağın da desteklendiğinden ve içe dönük kalmadığından emin olun.
Sağlam taraf bacak kalça hafif geriye doğru (ekstansiyonda) ve diz hafif bükülü (fleksiyonda) olacak şekilde yerleştirilir. Hasta sağlam bacağına rahat edeceği şekilde pozisyon verebilir.
Yatakta oturmak
Yatakta oturmak kısa süreli tutulur. Çünkü otururken vücut ağırlığının büyük bir kısmı kalçalardaki küçük bir alan üzerine basar. Oturma dengesini kendi sağlayamayan hastanın uzun süre böyle kalması bası yarası riskini arttırır. Hasta mümkün olduğunca dik oturtulmalı, gerekirse kol ve diz altlarından da yastıklarla desteklenmelidir.
Normal sandalye veya tekerlekli sandalyede pozisyon verme
Hasta tolere edebildiği andan itibaren sandalyede oturmaya teşvik edilir. Oturmak kişinin çevreye farkındalığını arttırır, normalleşme hissi verir, kan basıncının düzenlenmesi için yararlıdır.
Baş dik ve ortada, kalçalar 90 derece bükülü, dizler 90 derece bükülü olmalıdır. Bel hafif düz (ekstansiyonda) olabilir, gövde ağırlığı her iki kaba et bölgesine eşit oranda dağılmalıdır. Ayaklar nötr pozisyonda olacak şekilde desteklenmelidir. Kollar öne doğru desteklenmelidir.
Pozisyonlamaya yardımcı araçlar
Yastıklar en temel ve bolca kullanılan pozisyonlama yardımcısıdır. Otururken veya transferler sırasında omuzu desteklemek için omuz askısı kullanılabilir. Yüz üstü yatışta kafayı desteklemek için baş simidi kullanılabilir. Sandalyede otururken kama ve kol destekleri kullanılabilir. El ve ayağa uyun pozisyon vermek için sıklıkla hazır veya kişiye özel üretilmiş istirahat ortezleri kullanılır. Felçli hastaya pozisyon verirken cildi kontrol edilmeli, yatak yarasının ilk işareti olan ciltte geçmeyen kızarıklık açısından uyanık olunmalıdır.
