İnme-felç, konuşma ve anlama bozukluğuna yol açabilir. Buna afazi denir. Özellikle beynin sol tarafını etkileyen inmelerde konuşma ve lisan bozuklukları daha sık oranda görülür. Afazinin tedavi edilmemesi kişide iletişim engeline yol açarak utanç ve depresyon gibi hislere neden olabilir. Konuşma terapistleri bu tür bozuklukların giderilmesi için eğitim görmüş sağlık çalışanlarıdır. Felçli hastalarda konuşma egzersizleri konuşma yeteneğinin geri kazanılmasına yardım eder.
İlginizi çekebilir: Afazi – Konuşma Bozukluğu
Konuşma terapisindeki bazı yöntemler
Melodik tonlama felçli hastaların normalde söyleyemedikleri kelimeleri şarkı biçiminde söyleyebilmelerini sağlar.
Görsel dil algılama terapisi resimlerin kelimelerle eşleştirilmesine odaklanır.
Zorunlu dil kullanım terapisinde vücut dilinin sağlayabileceği ipuçlarının ortadan kaldırıldığı bir senaryo oluşturularak sözel iletişimin tek seçenek olması sağlanır.
Grup terapilerinde afazisi olan hastalar beraber konuşma terapisine katılır.
Bazı ilaçlar afazinin düzelmesine yardım edebilir.
Konuşmaya teşvik edebilecek basit yöntemler
Evde pratik yapmak profesyonel konuşma terapisinin etkisini arttırır. Evde yapılabilecek aktiviteler şunlardır:
Kelimelere dayanan masa üstü oyunlar, kart oyunları, bulmacalar oynamak.
Yeni bir yemek tarifi denemek ve malzemeleri okumak.
Alışveriş listesi hazırlamak veya sevdiklerinize kart yazmak.
Yüksek sesle okumak veya şarkı söylemek.
Yemek için dışarı çıkmak, menüyü incelemek ve hesaplama yapmak.
Sevdiğiniz veya önem verdiğiniz konular hakkında konuşmak. Örneğin aile, hobileriniz, duygular, sorumluluklar, problemler…
Aile albümünüzü, eski fotoğrafları incelemek konuşma motivasyonunu arttırabilir.
Kelime Oyunu, Kim Milyoner Olmak İster gibi lisana dayalı yarışmaları izlemek.
Felçli hasta yakınlarına iletişim önerileri
Konuşmak için fazladan zaman ayırın.
Gürültü dinlemeyi zorlaştırabilir. Sessiz bir ortam oluşturun. Konuşurken televizyonu, müziği kapatın. Çamaşır makinesi gibi gürültü kaynaklarından uzakta oturun. Arabada veya caddede konuşmaya çalışmayın.
İletişimde fotoğraf veya basit çizimler kullanabilirsiniz.
Bir konuşmada en önemli anahtar kelimeleri kağıda yazabilirsiniz.
Sık sık karşı tarafın sizi anlayıp anlamadığını kontrol edin. Anlaşamıyorsanız kendinizi farklı şekilde ifade etmeyi deneyin.
Felç sonrası konuşma bozukluğu herkes için yıpratıcı olabilir, sakin kalmaya çalışın. Bazen işi şakaya vurmaktan zarar gelmez, neşelenin.
Felçli hastanın günlük aktivitelerinde konu ile uyumlu konuşmalar dil fonksiyonlarını geliştirebilir. Örneğin yemek sırasında yenilen yiyeceklerin adları, yapıldıkları malzemeler, nasıl hazırlandığı gibi şeyler anlatılabilir.
Afazili hastanın duymasını istemediğiniz şeyleri yanında konuşmayın. Afazili hastaların bir kısmı konuşamasa da anlama fonksiyonları sağlamdır. Anlama fonksiyonları etkilenmiş ve kelimeleri tam kavrayamayan kişiler bile ses tonu, mimik ve jestlerden çıkarımlar yapabilir. Bu da bazen korku ve endişe duymalarına yol açabilir.
Hastanın sosyalleşmesini teşvik edin.
İletişime başlamadan önce hastanın dikkatini size verdiğinden emin olun. Size bakana dek omzuna dokunabilirsiniz. Dikkatini çektikten sonra konuşmaya başlayın.
Felçli hastalar pek çok şeyi yeniden öğrenmek zorundadır. Bu da bazen onlara çocuk gibi davranılmasına yol açabilir. Ancak onların yetişkin olduğu unutulmamalıdır ve buna göre davranılmaması hastanın moralini bozabilir.
Yavaş ama doğal bir şekilde konuşun. Bağırmayın, afazi sağırlık demek değildir.
Hastaya talimat ve sorularınızı kısa tutun. Soruların “evet/hayır” gibi kısa cevaplı tutulması iletişimi kolaylaştırır. Mümkün olduğunca jest ve mimikleri ipucu olarak kullanın.
Hasta sizi anlamamış ve uygun yanıt vermemişse, anlamadığını söyleyin, durun ve tekrar edin. Farklı kelimelerle ifade etmeniz yararlı olabilir.
Hasta size bir şey anlatmaya çabalıyor ve anlayamıyorsanız basit sorular sorarak konuyu anlamaya çalışın. Tüm çabanız sonuçsuz kalırsa “Üzgünüm, anlamadım. Belki daha sonra tekrar deneyebiliriz.” diyebilirsiniz.
Afazili hastaya cevap vermesi için zaman tanıyın. Kelimesini tamamlamayın veya onun yerine konuşmaya çalışmayın. Bazen hasta bir kelimeyi bir gün söyler, başka gün söyleyemez. Böyle durumlarda “Daha önce söylemiştin, yapabilirsin.” gibi ifadelerle onu teşvik edin. İpucu olarak kelimenin ilk hecesi veya benzer anlamlı kelimeleri ya da kelimenin ne için kullanıldığını söyleyebilirsiniz.
Nefes egzersizleri
Afazili hastalar konuşma sırasında nefeslerini düzenlemekte zorlanabilir. Cümle ortasında nefes almak için durmaları gerekebilir ve bu da anlaşılmalarını zorlaştırabilir. Nefes egzersizleri ile nefes konuşurken daha iyi kontrol edilebilir. Cümlenin neresinde nefes alınacağını planlamak cümle yapısını iyileştirebilir.
Felçli hastalarda konuşma egzersizleri
Konuşma egzersizlerinin en önemli özelliği bol tekrar içermesidir. Ne kadar çok tekrar edilirse beynin öğrenme ihtimali o derece fazladır. Tekrar arttıkça konuşma daha da düzelir. Bazı konuşma egzersizleri oldukça basittir fakat bu etkili olmadıkları anlamına gelmez. Egzersizleri her gün 20 tekrar yaparsanız çok geçmeden sonuçlarını görebilirsiniz.
Felçli hastalarda konuşma egzersizleri için bir diğer uygulama, dil güçlendirme egzersizleridir. Hecelerin seslendirilmesinde dil kaslarına büyük görev düşer. Nasıl ki felce bağlı kol ve bacak kaslarında güçsüzlük olur, benzer şey dil kasları için de geçerlidir. Dili güçlendirmek için yapabileceğiniz egzersizler:
Dil çıkarma ve çekme: Dilinizi dışarı çıkarın ve 2 saniye öyle tutun. Daha sonra geri çekin. 2 saniye sonra tekrar edin.
Dili yanlara götürme: Ağzınızı açın ve dilinizi ağzınızın sağ köşesine değdirin, 2 saniye öyle kalın. Ardından ağzınızın sol köşesine değdirin, 2 saniye kalın. Tekrar edin.
Dil yukarı ve aşağı: Ağzınızı açın ve dilinizi dışarı çıkarın. Sonra dilinizi burnunuza doğru götürmeye çalışın. 2 saniye tutun, ardından dilinizi aşağı, yani çenenize doğru götürün. 2 saniye öyle kalın, sonra tekrar edin.
Dudaklarımız seslerin şekillenmesinde görevli diğer bir önemli organdır. Dudakları güçlendirmek için şu egzersizler yapılabilir:
Gülümseyin: Dudaklarınız üzerindeki kontrolünüzü arttırmak için ayna karşısında gülümseme alıştırmaları yapın. Gülümseyin ve gevşeyin. Yapabildiğiniz kadar çok tekrar edin. Ayna size geri bildirim sağlayarak beyninizi uyarır.
Dudaklarınızı büzün: Gülümseme egzersizlerinden sonra öpücük provasına başlayın. Dudaklarınızı büzün ve gevşeyin. Ayna karşısında 10 kez tekrar edin.
Konuşma ses ve hecelerine yönelik alıştırmalar
Ünsüz ve ünlü harfleri tekrar edin: Dil egzersizleri bittikten sonra sesleri çıkarmakla ilgili egzersizlere geçebilirsiniz. Söylemekte zorlandığınız bir ünsüz harfi sırayla tüm ünlü harflerle (a, e, ı, i, o, ö, u, ü) eşleştirerek söyleyin. Mesela “r” sesini söylemekte zorlanıyorsanız “ra, re, rı, ri, ro, rö, ru, rü” şeklinde tekrar tekrar alıştırma yapın. Eğer her hecede çok zorlanıyorsanız her birini çok sayıda tekrar edin. Örneğin “ra” hecesini 20 kez tekrar edin; daha sonra 20 kez “re” hecesini söyleyin ve böyle devam edin. Bu yöntemi söylemekte güçlük çektiğiniz tüm sesler için uygulayın.
Diğer konuşma egzersizleri
İngilizce için afazi tedavisine yönelik çok sayıda telefon-tablet uygulaması mevcut. Türkçe için de bazı uygulamalar var. Bunlar bolca tekrar yapmaya sizi motive edebilir. Konuşma terapistinize önerdiği bir uygulama olup olmadığını sorun.
Bazı hastalar seslendirmeden ziyade düşündükleri kelimeyi bulmakta zorlanırlar. Kelimeler ve şeyler arasındaki bağlantıyı güçlendirmek için resim ve kelimelerin eşleştirilmesini gerektiren egzersizler yapılır.
Kelime oyunları, Solitaire gibi kart oyunları görsel algıyı geliştirebilir. Kelime bulma, çapraz bulmaca, sudoku gibi oyunlar zihninizi formda tutar. Bu tarz çoğu oyun düzenli oynamanız halinde konuşmanıza katkı sağlar.
Kelimeler söylenebildikten sonraki diğer adım cümle dizilimi ve dil bilgisini geliştirmeye yönelik olur. Cümle kurma alıştırmaları bu amaçla yapılır.
Hiç konuşamayan hastalar ne yapabilir?
Eğer felçli hasta hiç konuşamıyorsa ağır bir inme sonucu beyindeki konuşma merkezi büyük oranda hasarlanmış olabilir. Ancak hiç konuşamayan kişiler bile genellikle kelimeleri şarkı gibi söyleyebilir. Bunun nedeni konuşmanın sol beyin fonksiyonu olmasına karşın şarkı söylemenin sağ beyinle ilgili olmasıdır. İnme sonrası hiç konuşamayan hastaların büyük bir kısmı şarkı terapisi ile konuşmaya başlayabilir. Hiç konuşamayan hastalar için diğer bir yaklaşım ise kişinin güçlü olduğu alanların tespit edilerek o alan üzerinden iletişiminin geliştirilmesidir. Yazı yazma, resim çizme gibi alternatif yöntemlere odaklanılabilir.
Konuşma egzersizlerinde hangi fonksiyonlar geliştirilir?
Dil-lisan ile ilgili konuşma, dinleme, okuma, yazma, anlama, dikkat, hafıza, görsel işleme, problem çözme gibi pek çok alt fonksiyon bulunur. Burada bahsettiğimiz egzersizler çoğunlukla konuşma ile ilgiliydi. Konuşma terapistleri ise dil fonksiyonunun her alt başlığı ile ilgili egzersiz ve terapiler yaptırabilir. Hangi alana ağırlık vereceklerini hastanın en eksik olduğu fonksiyonlara göre belirlerler.
Kaybedilmiş dil yetisinin geri kazanılması yavaş ilerleyebilir. Ancak sabır, kararlılık ve profesyonel konuşma terapisi ile pek çok felçli hasta önemli ölçüde tekrar konuşabilmektedir.
İlginizi çekebilir: Felçli Hastalar için Konuşma Terapisi
Kaynaklar:
Nasıl Yardımcı Olabiliriz?
Umarız konuşma egzersizleriyle ilgili yazımız faydalı olmuştur. Aklınıza takılan bir soru var mı? Burada bahsedilmeyen fakat sizin faydasını gördüğünüz başka yöntemler biliyor musunuz? Görüşlerinizi sayfanın altındaki yorum kutucuğuna yazabilirsiniz. İnme veya beyin hasarlı bir yakınınız için randevu almak isterseniz bize iletişim sayfasından ulaşabilirsiniz.
