İnme, travma, tümör gibi beyin hasarına yol açan olaylar sonrasında kişide felç gelişebilir. Kol ve bacakta kuvvet kaybı, his kaybı, yürüyememe, konuşma bozukluğu, mesane ve bağırsak sorunları görülebilir. İyileşme süreci yoğun bir çaba gerektirir. Etkili bir fizik tedavi ve rehabilitasyon için hastanın katılımı çok önemlidir. Ancak bazen en önemli konu olan istek, moral ve motivasyonda eksiklik görülebilir. Bu durumda hasta yapılan tedavilere dikkatini vermez hatta katılmak istemez. İçine kapanmıştır. Çabalamaz. Aile de böyle bir durumda bocalayabilir. Felç tedavisinde moral çok önemlidir. Peki inme ve beyin hasarı olan kişilerde isteksizlik sorunu nasıl çözülebilir?
Bilimsel araştırmalar inme hastalarının moral ve motivasyonlarının iyileşme düzeyine etki ettiğini göstermektedir. Kişi geçirdiği olay sonrası hayati tehlikeyi atlattıktan sonra fizik tedavi, konuşma terapisi, iş-uğraşı terapisi gibi uygulamalar başlar. Hedef hastaya eski işlevselliğini kazandırmaktır. Bunu başarabilmek için kişinin motivasyonu yüksek olmalıdır. Motivasyonu yükseltmek için herkese uygulanabilecek basit bir yöntem yoktur. Kişinin rehabilitasyona ilgisini çekmek için onu tanımak, ilgi alanlarını bilmek gerekir.
Fizik tedavi programlarının başarı şansları hastanın ilgisini çekebildiği ölçüde artar. İnme rehabilitasyonunda yapılan hareketlerde hasta aktif katılım gösterir ve odaklanırsa gelişme olur. Bunun için tedaviler hobiler, meslek, sosyal ilişkilere dönüş, günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlık ile ilişkilendirilebilir, müzik terapisi gibi yöntemler denenebilir.
Hobiler
Hobiler felç tedavisinde moral motivasyonu arttırmak için kullanılabilir. Bunlar bahçe işleri, yürüyüş, bisiklet, balık tutma, okuma, marangozluk, bulmaca çözme, el işi yapma gibi fiziksel veya zihinsel uğraşlar olabilir. Örneğin bahçe işleri ile uğraşmaktan zevk alan biri felç sonrası bunu devam ettiremediği için üzüntülü ise bu durum tedaviye ilgiyi arttırmada kullanılabilir. Fizik tedavi egzersizleri bahçe işlerinde yapılması gereken aktiviteler düşünülerek tasarlanabilir. Bahçe işlerinde kullanılan aletleri tutma, kavrama, bitki dikme gibi hedefler konulabilir. İlk dönemlerde işlerin büyük bir kısmında yardım etmek gerekebilir. Hareket kabiliyeti sınırlı bir kişi bu dönemde işin büyük bir kısmını kendi yapamasa bile, bilişsel durumu iyiyse yapılması gereken şeyleri söyleyerek ve yardımcısını yönlendirerek katılım gösterebilir. Hobilere dayalı terapi seanslarında bu aktiviteye gelecekte dönülme şansının olduğu vurgulanarak motivasyon arttırılabilir.
Meslek
İş ve mesleki yaşamdan uzak kalmak, inme-beyin hasarı öncesi çalışan kişiler için üzüntü sebebi olabilir. Meslekleri ile ilgili kitaplar, aktiviteler, iş arkadaşları ile buluşma, rehabilitasyon sonrası mesleğinde yapabileceği yeni hedefler belirleme kişinin fizik tedaviye ilgisini arttırabilir. İşinde yaptığı bir aktivite ele alınarak önce yardımla ve gittikçe yardım miktarını azaltarak yapmak hedeflenebilir.
Sosyalleşme
Sosyal ilişkilerin yeniden kurulması kişinin tedaviye katılımını arttırmada yararlı olabilir. Örneğin torunları ile oynamak, kahveye çıkmak, tavla oynamak gibi şeylerden zevk alan biri için bunları tekrar gerçekleştirme düşüncesi motivasyon sağlayabilir. Grup terapileri bu açıdan etkili olabilir.
Bağımsızlığın Yeniden Sağlanması
Bazen motive etmek gerçekten zor olabilir. Ancak tuvalet, kendine bakım gibi aktivitelerde diğer insanlara bağımlılığın azalması düşüncesi çoğu kişide tedaviye katılım için kuvvetli bir motivasyondur. Tedavi sürecinde bu nokta vurgulanabilir. Örneğin oturma kalkma hareketleri, “bu egzersizle tuvaletteki yardım ihtiyacınız azalacak” gibi ifadelerle anlatılabilir. 24 saat bakım gerektiren bir kişinin bazı işlerini kendisinin yapmasını sağlamak ona mahremiyet ve öz güven kazandırabilir. Televizyon kumandası ve telefonu kullanabilmek çok büyük fark yaratabilir.
Fizik tedavi ve rehabilitasyon hedeflerinin doktor ve fizyoterapistler tarafından belirlenmesi ve hastanın edilgen kalması motivasyonu azaltan bir durum olabilir. Kimse kendisine zorla bir şey yaptırılmasını sevmez. Bunu önlemek için kişisel iletişim kurulmalı, felçli bireyin hayatta önem verdiği şeyler belirlenerek tedavi amaçlarının seçilmesinde aktif rol alması sağlanmalıdır.
Tedavinin Çeşitlendirilmesi
Tedavi ile gelişme görülmesi, daha önceden yapılamayan hareketlerin yapılmaya başlanması, ilk defa bağımsız oturma, ayakta durma, ilk adımların atılması, yürümenin iyileşmesi, yürüme mesafesinin artması gibi kazanımlar motivasyonu devam ettirmeye yetebilir. Ancak bazen iyileşme bir platoya ulaşmış, ilerlemiyor gibi görünebilir. Bu durumda ölçme yöntemleri yeterince hassas olmadığı için gerçekleşen iyileşme belirlenemiyor olabilir. Çünkü iyileşmedeki aşamalar her zaman “yürümeye başlama” gibi net olmaz. Parmağı biraz daha fazla açabilme, bacak kaslarının biraz daha güçlü olması gibi kazanımların fark edilmesi güç olabilir. Belki de gerçekten iyileşmenin durakladığı hatta enfeksiyon gibi komplikasyonlarla gerilediği bir döneme girilmiş olabilir. Bu durumda tedavi uygulamalarını gözden geçirmek gerekebilir. İyileşme duraklamışsa, daha önce kullanılmayan yöntemler denenebilir. Robotik rehabilitasyon, sanal gerçeklik ile fizik tedavi, ayna terapisi, müzikle terapi bu anlamda yararlı olabilir.
Kişinin isteksizliği depresyon kaynaklı da olabilir. Bu durumda psikiyatri uzmanından görüş alınır. Gereken durumlarda ilaç tedavisi veya psikoterapi yararlı olabilir.
