Ligaman veya ligamentler eklemler etrafında yer alan bağlardır. Bir kemiği diğerine bağlar, ekleme destek olur ve eklemin aşırı hareket etmesini önlerler. Diz, ayak bileği, dirsek, omuz gibi pek çok eklemde ligaman bulunur. Spor yaralanması, trafik kazası, düşme gibi travmatik olaylarda ligaman yaralanması veya kopması görülebilir..
Tendon ve Ligamanın Farkları
Ligaman ve tendonlar bazen birbiriyle karıştırılabilir. Tendonlar da bağ dokusundan oluşur. Kasların uç kısımlarında bulunur ve kemiğe tutunmasını sağlarlar. Her ikisi de ip gibi yapılardır ancak tendonların esnekliği biraz daha fazladır. Bir kas kasılıp uzarken tendon vasıtasıyla tutunduğu kemiği ve eklemi hareket ettirir. Tendon bu sırada kuvvetin bir kısmını emer. Ligamantler ise daha pasif yapılardır. Esas görevleri anormal hareketi kısıtlamak ve eklemleri sağlamlaştırmaktır. Bir miktar esneyebilirler fakat direnç noktalarından daha fazla zorlanırlarsa orijinal şekillerine dönemeyecek kadar gerilebilirler.
Ligaman Yaralanması Belirtileri
Ligamanların gerilmesi veya yırtılması tıpta sprain terimi ile ifade edilir. Sprain genelde düşme, darbe veya ani hareketlere bağlı aniden oluşan bir yaralanmadır. Evre 1, 2 ve 3 şiddetinde sınıflara ayrılır. Evre 1 yaralanma hafiftir, sadece gerilme söz konusudur. Evre 3 yaralanma ise tam bir kopmaya karşılık gelir. Ligaman koparsa o anda çat diye ses duyulabilir ve yırtılma hissi alınabilir. Etkilenen bölgede ağrı, şişlik, morarma gibi belirtiler görülebilir. Eklem normalde taşıdığı yükü taşıyamaz hale gelebilir; örneğin diz ligamanında kopma durumunda diz boşa düşebilir.
En bilinen ligamanlar diz eklemindekilerdir. Özellikle futbol yaralanmalarında ön çapraz ligamanın koptuğunu çok sık duyarız. Basketbol ve kayak sporlarında da yaralanma riski vardır. Dizde esas olarak dört büyük ligaman bulunur. Diğer üçü arka çapraz ligaman, iç yan ligaman ve dış yan ligamandır. Ön çapraz ligaman dizin orta ön kısmındadır, kaval kemiğinin öne hareketini ve dönmesini sınırlar. Arka çapraz ligaman dizin orta arka kesimindedir ve kaval kemiğinin arkaya hareketini kontrol eder. Yan ligamanlar ise isimlerinde belirtildiği gibi iç ve dış taraftadır; eklemi bu yönlerden sağlamlaştırırlar.
Dirsek ekleminde ulnar yan (kollateral) ligaman, dış yan ligaman ve annuler (dairesel) ligaman vardır. Ulnar ve dış yan ligamanlar kol kemiği humerusu dirsekte ulna kemiğine bağlar. Annular ligaman ise önkolun diğer kemiği radius etrafını sararak onu ulnaya çeker. Elle sürekli bir şeyler fırlatmak (beyzbol gibi oyunlar) özellikle ulnar yan ligamanın zedelenmesine neden olabilir.
Omzumuzdaki ligamanlar ise kol kemiğini kürek kemiğine ve kürek kemiğini köprücük kemiğine bağlar. Travmaya da zorlayıcı hareketlere bağlı hasara uğrayabilirler. Omuz çıkıklarına hemen müdahale edilmezse bağlar uzun süre anormal uzun kalır ve zayıflar. Bu da ilerde omuz çıkığının tekrarlamasına yol açabilir.
Ayak bileğindeki kemikleri bir arada tutan ligamanlar burkulma sonucu yırtılabilir.
Sprain Tedavisi
Ligaman yaralanmalarında ilk birkaç gün istirahat, soğuk uygulama, yaralanan bölgenin elastik bandajla hafif sıkarak sarılması ve kalp seviyesinin üzerinde tutulması önerilmektedir. Fizik tedavi yöntemleri kullanılabilir. PRP, proloterapi gibi rejeneratif tıp yöntemleri de artan oranda uygulanmaktadır. Eğer tam bir kopma ve eklem instabilitesi (oynaklığı) durumu söz konusu ise ameliyatla tamir edilmesi gerekebilir.
