Dağcı ve kayakçılar gibi yüksek rakımlara seyahat eden kişilerde akut dağ hastalığı denilen sorun görülebilir. Genelde deniz seviyesinden 2500 metre ve daha yüksek rakımlara çıkıldığında oluşur. 2500 metre üstüne çıkanların %20’sinde, 3000 metre üstüne çıkanların %40’ında görülebilir. Baş dönmesi, bulantı, baş ağrısı, nefes darlığı gibi belirtiler verebilir. Çoğu kez belirtileri hafiftir ve hızlıca düzelir. Ancak nadiren dağ veya yüksek irtifa hastalığı ağır seyredebilir, akciğerler ve beyin üzerinde komplikasyonlara yol açabilir.
Neden Olur?
Yüksek rakımlarda hava basıncı ve oksijen düzeyi düşer. Havadaki %21’lik oksijen oranı aynı kalmasına rağmen hava seyreldiği için her nefesle alınabilen oksijen miktarı azalır. Yüksek irtifada akciğerlerden buharlaşma ile kaybedilen su miktarının artması da akut dağ hastalığına katkı sağlayabilir. Uçak veya otomobil ile yüksek irtifaya çıkıldığında veya bir dağda yürüyüş, dağcılık ya da kayak amacıyla bulunulduğunda vücut yeni ortama alışmak için yeterli zamana sahip olmayabilir. Kişinin fiziksel olarak zorlanma derecesi de akut dağ hastalığı gelişmesinde rol oynar.
Akut Dağ Hastalığı Belirtileri
Yüksek rakıma ulaştıktan sonra saatler içerisinde belirtiler görülebilir. Kişinin durumuna göre sorunun derecesi değişir.
Hafif akut dağ hastalığı belirtileri: Baş dönmesi, baş ağrısı, kas ağrıları, uykusuzluk, bulantı, kusma, huzursuzluk, iştah kaybı, el, ayak ve yüzde terleme, nabızda hızlanma, fiziksel aktivite ile nefes darlığı.
Şiddetli akut dağ hastalığı belirtileri: Akut dağ hastalığı şiddetli seyrederse kalp, akciğerler, kaslar ve sinir sistemini etkileyebilir. Örneğin beyin ödemi, akciğer ödemi oluşabilir. Öksürme, akciğerlerde su toplanması, ciltte soluklaşma, yürüyememe, denge kaybı, içe kapanma gibi belirtiler olabilir. Şiddetli hastalığı işaret eden belirtilerde vakit kaybedilmeden 112 aranmalıdır.
Kimlerde Olur?
Deniz kıyısında veya alçak rakımlı yerlerde yaşayanlar ve birden bire yüksek rakıma çıkan kişiler risk altındadır. Yüksek rakımda vücudu zorlayan ağır fiziksel hareketler, çok yüksek irtifa, kısa süre içinde bu yüksekliğe çıkmak, kişide kansızlık (anemi) olması, kalp veya akciğer hastalığı olması, nefes alma hızını yavaşlatabilen uyku ilacı, sakinleştirici veya narkotik ağrı kesici ilaçlar kullanılması, daha önceden akut dağ hastalığı geçirilmesi risk faktörleri arasındadır. Risk faktörü hastalığı olan veya belirtilen ilaçları kullanan kişiler yüksek rakıma çıkmadan önce doktorlarına danışmalıdır.
Tanı
Yüksek rakıma çıkmış ve alakalı şikayetleri olan kişilerde akut dağ hastalığından şüphelenilir. Akciğerlerin steteskopla dinlenmesi akciğer ödemi olup olmadığını gösterebilir.
Tedavi
Akciğer veya beyin ödemi varsa hastaneye yatış gerekebilir. Hafif vakalarda sadece alçak rakıma dönmek ve dinlenmek yeterli olabilir. Şikayetler birkaç saat içinde geriler, bazen bir-iki gün devam edebilir. Nefes darlığı, baş ağrısı, akciğer ve beyin ödemini azaltmak için çeşitli ilaçlar kullanılabilir. Ağır olgularda beyin ödemi ilerlerse kişi komaya girebilir hatta ölüme yol açabilir. Bunu önlemek için belirtileri erken fark etmek ve süreç ilerlemeden müdahale etmek gerekir.
Önleme
Yüksek rakıma çıkmadan önce bir gün dinlenmek ve vücudun adaptasyonuna zaman tanımak, bol su içmek koruyucu önlemlerdir. Günde 300 metreden daha fazla tırmanmayarak akut dağ hastalığından korunulabilir. Fiziksel olarak fit olmak riski azaltmaz.
Referans
- Murdoch D. Altitude sickness. BMJ Clin Evid. 2010;2010:1209. Published 2010 Mar 18.
