İnmeden Sonra Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Ne Zaman Başlamalı?

İnmeden sonra fizik tedavi ve rehabilitasyon için en uygun zamanın ne olduğu sık sorulan bir sorudur. İnme beynin kanlanmasındaki bozulmaya bağlı olarak beyin hücrelerinin bir kısmının fonksiyonunu yitirmesi veya ölmesi durumudur. Sonuçta yüz ve vücudun bir kısmında güçsüzlük yani felç, konuşma bozukluğu ve daha bir çok belirtiye neden olur.

İnme sonrası beynin geçirdiği aşamalar

İnmeye bağlı hasarın sonrasında beyin iyileşmeye yönelik pek çok özelliğini devreye sokar. İlk saatler akut dönemdir, acil tıbbi tedavi gerektirir; beyinde bu dönemde dolaşımsal ve metabolik değişiklikler ile bağışıklık sistemi yanıtları görülür. İkinci dönem toparlanma dönemidir, ilk günlerden itibaren başlar ve genelde birkaç hafta sürer. Sinir devrelerinin özellikleri değişir, bazı bağlantılar silinirken başka yeni bağlantılar oluşur, vücudun beyindeki temsili şekil değiştirir. Bu sürece beynin plastisitesi denir ve inme sonrası kendiliğinden görülen iyileşmeden sorumludur. Üçüncü dönem ise inmeden haftalar ya da aylar sonradır; kendiliğinden iyileşme platoya ulaşır. Ancak bu iyileşmenin sona erdiği anlamına gelmemektedir. Rehabilitasyon uygulamaları beynin plastisite özelliğini daha da uyararak kendiliğinden gerçekleşen iyileşmenin ötesine geçilmesini sağlar.

İç mekanizmalar ile fizik tedavinin eş-güdümü en yüksek verimi sağlar

Beynin plastisitesinin tam olarak hangi mekanizmayla, hangi aşamalardan geçerek oluştuğu ve hangi rehabilitasyon ve fizik tedavi uygulamasının ne zaman ve hangi yönlerden en etkili olduğu konuları hala yoğun şekilde araştırılan alanlardır. İnme sonrası rehabilitasyondan en yüksek verimi alabilmek için beynin kendi yeniden örgütlenmesi ile tedavi uygulamaları birbiriyle çakışmalı ve birbirini güçlendirmelidir (1).

İnmeden sonra kendiliğinden görülen iyileşme, beynin inmeye bağlı olarak hangi bölgesinin ne büyüklükte etkilendiği, kişinin inme geçirmeden önceki sağlık durumu gibi faktörlere bağlıdır. Kendiliğinden iyileşmenin büyük kısmı ilk 3 ayda gerçekleşir, daha hafif inmelerde bu süre daha kısa, daha ağır inmelerde ise daha uzun olmaktadır. Ayrıca inme sonucu oluşan pek çok belirtinin iyileşme hızı aynı değildir (2).

Plastisite mekanizmaları

Küçük inmelerde, ölü dokunun hemen komşusundaki alanlar kaybedilen fonksiyonlar için yeniden organize olabilir. Daha büyük inmelerde ise komşu dokular bu görev için yetersiz kalabilir, daha uzak beyin alanları yeniden organizasyon gösterebilir. Örneğin vücudumuza hareket emri sağlayan, beyindeki motor korteks denilen kısımdaki bir hasar sonrası, ona komşu olan hareketin planlayıcısı kabul edilen premotor korteks kaybedilen işlevleri zamanla üstlenebilir veya sol beyindeki hasarı telafi etmek için sağ beyin yarısındaki ona eş bölge bu görevleri alabilir. Beynin bu etkinlikleri fonksiyonel nörogörüntüleme yöntemleri ile izlenebilmektedir ancak henüz tüm süreç yeterince anlaşılmamıştır (3).

İlk günden itibaren yapılması gereken şeyler var

İnme sonrası rehabilitasyonun zamanlaması ile ilgili hayvan deneylerinde çok erken başlanan yoğun rehabilitasyonun beyindeki hücresel hasarı arttırabileceği, geç başlanan yoğun rehabilitasyonun ise olumlu etkisinin azaldığı görülmüştür. Bu bulgulardan insanlar için sonuç çıkarmak zordur (4). İnme sonrası ilk günden itibaren fizik tedavi ve rehabilitasyon anlamında yapılması gereken şeyler vardır. Vücudun uygun pozisyonlanması, yatak yaralarının oluşmasını önlemek için pozisyon değiştirilmesi, eklem hareket açıklığı egzersizleri bunlardan bazılarıdır. Hayati tehlike atlatıldıktan sonra zorunlu kullanım tedavisi, non-invazif beyin stimülasyonu ve robotik rehabilitasyon gibi daha yoğun rehabilitasyon uygulamaları kombine bir şekilde başlanabilir. Geç dönemde dahi rehabilitasyonla kişide fonksiyonel kazanımlar elde edilebilir.

İnmeden sonra fizik tedavi ve rehabilitasyon ilk 2 hafta içinde başlamalı

Beynimizin eğitim ve tekrarla öğrendiğini biliyoruz. Rehabilitasyonun beynin öğrenmeye en açık olduğu dönemde uygulanması en yüksek verimin alınmasını sağlar. Bu genelde inmeden sonra hayati tehlikenin atlatıldığı erken döneme karşılık gelir. İlk 2 hafta içinde fizik tedaviye başlanması uygundur. Fakat beynin öğrenme kapasitesi kaybolmaz ve bazen rehabilitasyon süreci ömür boyu devam edebilir.

Referanslar:

1. Wahl A-S, Schwab ME. Finding an optimal rehabilitation paradigm after stroke: enhancing fiber growth and training of the brain at the right moment. Frontiers in Human Neuroscience. 2014;8:381.
2. Cramer SC. Repairing the human brain after stroke: I. Mechanisms of spontaneous recovery. Ann Neurol. 2008 Mar;63(3):272-87.
3. Rehme AK, Grefkes C. Cerebral network disorders after stroke: evidence from imaging-based connectivity analyses of active and resting brain states in humans. J Physiol. 2013 Jan 1;591(1):17-31.
4. Krakauer JW, Carmichael ST, Corbett D, Wittenberg GF. Getting neurorehabilitation right: what can be learned from animal models? Neurorehabil Neural Repair. 2012 Oct;26(8):923-31.