Beyin hasarına bağlı felç inen hastalarda, hastalığın şiddetine göre başlangıçta bir taraf kol ve bacakta hiç hareket olmayabilir. Daha sonraki gün ve haftalarda beynin kendini adapte edebilme becerisi yani plastisitesi sonucu yavaş yavaş istemli hareketler görülür. Kişi bacağını ve kolunu çekebilmeye başlar. Genellikle bu ilk hareketler normalde gerçekleştirilenlere göre oldukça kaba ve basittir. Örneğin hasta elini kaldırmaya çalıştığında omuzu da kalkar. Ayak bileğini tek başına çekemez, tüm bacağını çeker. Belli hareketler izole (ayrı ayrı) yapılamaz; bunun yerine bir grup hareket kombine şekilde yapılabilir. Buna sinerjistik hareket denir.
Sinerjistik Hareketler İyileşmeye Engel mi?
Birkaç gün öncesine kadar felçli kol veya bacağını hiç hareket ettiremeyen hastanın kabaca da olsa hareket edebilmeye başlaması şüphesiz felcin atlatılmasında olumlu bir basamaktır. Ancak önemli olan bu ilk hareketlerin nasıl geliştirilebileceği ve fonksiyonel açıdan anlamlı kılınabileceğidir. Çünkü kolu birazcık çekebilmek fakat eli kullanamamak, bacağı çekip uzatabilmek ama yürüyememek kişinin hayatında büyük kısıtlılıkların devam ettiği anlamına gelir. Nörolojik rehabilitasyonun yaklaşık 100 yıla yayılan tarihinde sinerjistik hareketlere yaklaşım stratejileri önemli yer tutmaktadır. Bu ilkel hareketler temel alınarak fonksiyonel hareketlere geçilmesi gerektiğini savunanlar olduğu gibi, sinerjistik hareketlerin patolojik olduğunu ve fizik tedavinin amacının bu anormal hareketleri ortadan kaldırıp hastaya normal hareketleri öğretmek olduğunu savunanlar da olmuştur.
Sinerjistik Hareketler Neden Ortaya Çıkar?
Sinerjistik hareket kişinin felçli taraf kol ve bacağını rahat kullanmasını önlemesine rağmen felcin iyileşmekte olduğunun göstergesidir. İnme hastalığında beyne pıhtı atması, beyin damarında tıkanma ya da beyin kanaması nedeniyle hareket emirlerini oluşturan beyin kısımları hasarlanabilmektedir. Bu durumda o beyin parçasının kontrol ettiği vücut bölgesindeki kaslarda kuvvetsizlik gelişir. Beyin hasarı olduktan sonra beyin yeni duruma kendini adapte etmeye çalışır. Bu amaçla hasarlanan bölgeye komşu kısımlar veya beynin karşı taraftaki sağlam kesimi yitirilen fonksiyonları üstlenebilir. Bu yeni baştan öğrenme süreci gibidir. İnmeden sonraki rehabilitasyon süreci için sıklıkla yürümeyi ya da elini ilk defa kullanmayı öğrenen bebek benzetmesi yapılır. Başta hareketler kaba, beceriksizcedir. Fakat yoğun tekrar ve egzersizler ile beceriler gitgide artar. Fizik tedavi ile hareket paternleri bileşenlerine ayrıştırılabilir ve el parmak, bilek, dirsek, omuz hareketlerinin birbirinden bağımsız şekilde yapılabilmesi amaçlanır.
Felç Tedavisinin Anahtarı Bol Tekrar Yapmaktır
Felçten sonra istenmeyen kas hareketlerini ortadan kaldırmanın yolu yoğun hareket pratiği yapmaktır. Bunun için her gün kişinin mevcut durumuna uygun egzersizler yüzlerce tekrar uygulanmalıdır. Egzersizlerin belli bir amaca yönelik olması verimi arttırır. Örneğin ince hareketlere dikkat etmeden kolu 100 kez indirip kaldırmak yerine daha ince bir kavrayışı gerekli kılacak şekilde bir nesneyi hareket ettirmek daha etkili olabilir. Egzersizlerin çok kolay olması gelişmeye katkısını azaltır. Çok zor olması durumunda da kişi başarısız hisseder ve motivasyonu azalabilir. Bu ikisi arasında kişiye uygun zorluk seviyesindeki egzersizler uygulanmalı, gelişme oldukça zorluk ve hedefler geliştirilmelidir.
Öğrenmenin anahtarı tekrardır. Pratik yapıldıkça beyinde o hareketle ilgili sinir devreleri güçlenmektedir. Sinerjistik hareket paternleri anormal hareketler içerdiğinden hastalar bu paternleri fazlaca tekrar ederse yanlış hareket paternlerinin iyice yerleşmesinden endişe edilebilir. Ancak bu tehlike ancak kişi belli bir hedefe yönelik elinden gelenin en iyisini yapmak için çabalamazsa geçerlidir. Anormal hareket paternleri içerse de egzersiz yapmak hiç egzersiz yapmamaktan daha yararlıdır. Eğer her tekrarda hasta daha iyi hareket etmeye odaklanıyorsa zamanla o hareketteki becerisi artacaktır. Yeterince tekrar yapılırsa beyin sinerjistik paternleri kırmaya başlar ve izole hareketler de yapılabilir hale gelir.
