Bu yazıda felçli hastalardaki yutma bozukluğu, tıbbi ifadesi ile disfajinin tedavisinden bahsedeceğiz. Yutma rehabilitasyonu ile hastanın vücudu için gereken sıvı ve besinleri ağız yolu ile güvenli bir şekilde, yani soluk borusu ve akciğerlere kaçış (aspirasyon) olmadan alabilmesi hedeflenir. Disfaji ve aspirasyon ile ilgili genel bilgiler için “Felçli Hastalarda Yutma Güçlüğü” yazımıza bakabilirsiniz.
Yutma rehabilitasyonu nasıl yapılır?
Yutma rehabilitasyonunda telafi edici teknikler (yiyecek ve sıvıların modifikasyonu, hasta postürünün düzeltilmesi, yutma şeklinde değişiklikler) ve bazı rehabilitatif yöntemler kullanılır.
Telafi edici teknikler yutma fizyolojisini veya yutma ile ilgili nöral ağları iyileştirmeyi amaçlamaz, kişinin yeterli beslenebilmesi ve aspirasyonun azaltılmasında etkilidirler (1). Çeneyi geri çekme gibi postür teknikleri ve yutma manevraları, lokmayı zayıf taraftan uzaklaştırıp yutak boyutlarını değiştirerek etki eder. Yiyeceklerin kıvamının değiştirilmesi de telafi edici tekniklerdendir. Kıvamın arttırılması lokmanın hareketini yavaşlatır, bir arada kalmasını sağlayarak aspirasyonu azaltır. Kıvam değişikliği için standart rehberler yoktur. Uygulama şekli sıvı ve yiyeceklerin tipi, sıcaklığı, yapılma şekli, kıvam arttırıcının yapısı ve hasta özelliklerinden etkilenir. Genellikle telafi edici ve rehabilite edici teknikler bir arada kullanılır (2).
Rehabilitasyon teknikleri ağız ve dil kaslarının kuvvet ve dayanıklılığını arttırıcı egzersizlere odaklanır. Böylece kasların uygulayabildiği basınç artar. Shaker egzersizleri, Mendelsohn manevrası gibi egzersizler yutma kaslarını güçlendirir. Isı (termal) ve dokunsal uyarılar duyu hissini iyileştirebilir. Yutmanın belirli evrelerindeki hareketlere yönelik ayrı ayrı yaptırılan egzersizlerin dinamik yutma sürecine nasıl yansıdığı net değildir. Bazı rehabilitasyon yöntemlerinde hareket öğrenme prensipleri ve fonksiyonel yutma sürecine ağırlık verilir. McNeill disfaji terapi programı bunlardan biridir (3). Transkraniyel manyetik stimülasyon (TMS), faringeal elektrik stimülasyonu (PES) ve nöromusküler elektrik stimülasyonu gibi yöntemlerle aspirasyon, yutakta kalıntı yiyecek, hastane yatışı gibi parametrelerede iyileşme sağlanabilir. Yüzeyel EMG gibi biofeedback teknikleri ile kişinin yutma paternleri hakkında farkındalığı arttırılarak yutma manevralarını takip edip değiştirmesi sağlanabilir (4).
Yutma bozukluğu kendiliğinden düzelir mi?
Evet, bazı inmeli hastalarda yutma kendiliğinden düzelebilir. Fakat bu beklenti ile tedavi geciktirilmemelidir. Çünkü hareketsiz kalan, kullanılmayan kaslarda erime olur. Yutma rehabilitasyonu uygulanmazsa, kendiliğinden iyileşme gösteren kişinin kasları zayıflamış olur (5).
Referanslar
- Speyer R, Baijens L, Heijen M, Zwijnenberg I. Effects of therapy in oropharyngeal dysphagia by speech and language therapists: a systematic review. Dysphagia 2010; 25: 40–65.
- González-Fernández M, Ottenstein L, Atanelov L, Christian AB. Dysphagia after Stroke: an Overview. Current physical medicine and rehabilitation reports. 2013;1(3):187-196.
- Carnaby-Mann G, Crary M. McNeill dysphagia therapy programme: a case-control study. Arch Phys Med Rehabil 2010; 91: 743–749.
- Crary MA, Carnaby Mann GD, Groher ME, Helseth E. Functional benefits of dysphagia therapy using adjunctive sEMG biofeedback. Dysphagia. 2004 Summer; 19(3):160-4.
- Shaker R, Geenen JE. Management of Dysphagia in Stroke Patients. Gastroenterology & Hepatology. 2011;7(5):308-332.