Aksiyon gözlem terapisi, gözlemcinin gözlemlediği hareket eylemini simüle ederek takip eden hareket ve sonuçları anlayabildiği dinamik bir durumdur. Fizik tedavi ve rehabilitasyonda temel nörobilim ve ayna nöronların keşfine dayanarak tanımlanmış bir yukarıdan aşağıya yaklaşımdır. Hasta tarafından önce eylemin izlenmesi ve daha sonra gerçekleştirilmesi şeklinde hareket alıştırmaları yapılır.
Aksiyon gözlem terapisinin amacı beyin hasarı olan kişilerde klasik fizik tedaviye ek veya alternatif bir yöntem olarak beyindeki sinir devrelerini iyileştirmek ve hareket fonksiyonun yeniden inşa etmektir. Bunun için ayna nöron aktivitesini kullanır.
Aksiyon Gözlem Terapisi Nasıl Yapılır?
Rehabilitasyon seansında hasta önce belli bir amaca yönelik günlük hareketin videosunu seyreder. Ardından izlediği hareketi yapmaya çalışır. Her seansta tek bir hareket için alıştırma yapılır. Hareket üç veya dört alt bileşene ayrılabilir. Performansı arttırmak için hareketin gerçekleştirilmesi farklı açılardan izletilebilir.
Aksiyon gözlem terapisinin uygulanması için kesin kurallar olmamakla beraber iki evresi olduğunu söyleyebiliriz. Gözlem evresinde hastadan videoyu dikkatli bir şekilde izlemesi istenir. Uygulama evresinde ise izlediği hareketi olabildiğince doğru şekilde yapması beklenir.
Bir seans ortalama olarak yarım saat sürer. İlk birkaç dakika fizyoterapist hastaya hedefi açıklar. Video beraber dikkatle izlenir, hareketlerin detaylarına dikkat çekilir. Hasta motive edilir. Ardından gözlem evresi hareketin bölündüğü her alt bileşen için 3 dakika olmak üzere toplam 12 dakika kadar sürer. Sonra hasta her hareket bileşeni için 2 dakika olmak üzere 8 dakika uygulama evresini gerçekleştirir. En uygun seans süresi ve tekrar sayısının ne olduğu üzerine çalışmalar sürmektedir.
Çalışılan hareketler iki gruba ayrılabilir. Geçişli hareketlerde kişi nesnelerle etkileşime girer. Buna kalem tutmak örnek verilebilir. Geçişsiz hareketlerde ise eşya ile etkileşim yoktur. Örneğin başparmak ile işaret parmağının uçlarının birbirine değdirilmesi geçişsiz bir harekettir.
Terapinin etkinliğinin değerlendirilmesi için uygun bir sonuç ölçütünün kullanılması önerilmektedir.
Ayna Nöronlar
Aksiyon gözlem terapisi ayna nöronların varlığından hareketle tasarlanmış bir rehabilitasyon yöntemidir. Ayna nöronlar ilk olarak makak beyninde gözlenmiştir. Hem belli bir hareketin yapılması hem de başka bir birey tarafından yapılırken izlenmesi esnasında aktive olan nöronlardır. İnsanda premotor korteks, suplementar motor alan, primer somatosensöriyel korteks ve inferior parietal kortekste bulundukları tespit edilmiştir. Fonksiyonları üzerine tartışmalar devam etse de taklit ile hareketlerin öğrenilmesinde görev aldıkları kabul edilmektedir. Diğer insanların hareket ve niyetlerini anlamamıza yardım ettikleri ileri sürülmektedir. Empatinin nörofizyolojik temeli ayna nöronlar olabilir. Dil öğrenmede de rolleri bulunabilir.
Hangi Hastalıklarda Kullanılır?
Aksiyon gözlem terapisinin inme ve parkinson hastalığı olan kişilerde hareket becerilerini iyileştirmede etkili bir yöntem olduğu gösterilmiştir. Kalça artroplastisi sonrası rehabilitasyon gibi ortopedik rehabilitasyon süreçlerini desteklemek için de kullanılabilir. Görece yeni bir yöntem olduğu için henüz yararlı olabileceği tüm alanlar araştırılmamıştır.
Referans
- Borges LRDM, Fernandes ABGS, Melo LP, Guerra RO, Campos TF. Action observation for upper limb rehabilitation after stroke. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 10. Art. No.: CD011887.
- physio-pedia.com
Başlık görseli: Shih TY, Wu CY, Lin KC et al. Effects of action observation therapy and mirror therapy after stroke on rehabilitation outcomes and neural mechanisms by MEG: study protocol for a randomized controlled trial. Trials. 2017 Oct 4;18(1):459.
