Diz ekleminin zedelendiği kireçlenme başta olmak üzere çeşitli artrit ya da travmalar sonucu kişi yürüme, merdiven çıkma gibi hareketlerde çok zorlanmaya başlamışsa, dizi istirahat ettiği zamanlarda bile ağrımaya devam ediyorsa ve fizik tedavi gibi yöntemler etkisiz kalmışsa diz protez ameliyatı (total diz artroplastisi) önerilebilir.
Dizler vücuttaki en büyük ve karmaşık eklemlerdir. Vücut ağırlığını taşır ve hareket etmeyi sağlarlar. Kemiklerin eklemi oluşturan yüzlerinde hareketi kolaylaştıran kıkırdak tabaka yer alır. Ayrıca sinoviyal sıvı denilen eklem içi sıvı sürtünmeyi azaltır. Osteoartrit, travma, romatoid artrit gibi nedenlerle eklemde normal hareketi zorlaştıran ve ağrı yapan olan bozulmalar olabilir.
Diz Protezi Ameliyatı Nasıl Yapılır?
Uyluk (femur) ve kaval (tibia) kemiklerinin diz eklemine bakan yüzlerindeki zedelenmiş kıkırdak ve altındaki kemiğin küçük bir kısmı çıkarılır. Bunlar yerine eklem yüzeyini yeniden oluşturmak için metal bileşenler yerleştirilir. Diz kapağının alt kenarı kesilerek plastik bir yüzey ile değiştirilir. Bazı ameliyatlarda diz kapağına dokunulmaz. Metal bileşenler arasına, hareketin kolay olması için plastik bir ayırıcı (spacer) konulur. Ortopedi servisinde yatış süresi 1-3 gün kadar kısadır. Ancak fizik tedavi süreci devam eder.
Diz Protez Ameliyatı Kimlere Yapılır?
- Günlük işleri örneğin merdiven çıkmak, oturup kalmak, yürümek gibi aktiviteleri kısıtlayan ölçüde diz ağrısı ve tutukluğu olanlar
- İstirahatte ve gece bile orta ya da şiddetli diz ağrısı olanlar
- İstirahat ya da ilaç tedavileri ile geçmeyen kronik diz iltihap ve ödemi
- Dizde ileri derece şekil bozukluğu (bacağın içe veya dışa bükülü hale gelmesi)
- Kilo vermek, egzersiz, fizik tedavi, ağrı kesici ilaçlar, eklem içi enjeksiyonlar (kortizon, viskosuplementasyon vb) gibi tedavilerden fayda görmemek
Ameliyat önerisi hastanın ağrı ve kısıtlılık düzeyine göre yapılır. Yaş tek başına belirleyici faktör değildir. Çoğu diz protezi ameliyatı 50-80 yaşları arasında yapılır. Ancak daha genç veya yaşlı kişiler de ameliyat edilebilir.
Diz protezi ameliyatı ile ağrıda azalma ve günlük aktiviteleri rahat yapabilme anlamında başarı oranı %90’ın üzerindedir. Ancak ameliyat sonrası koşma, zıplama, tenis, kayak gibi dizleri yüksek strese maruz bırakan aktivitelerden ömür boyu uzak durulması gerekebilir. Yürüyüş, yüzme, bisiklet, hafif danslar gibi dizleri çok zorlamayan aktiviteleri yapmak mümkün olabilir.
Olası Komplikasyonlar
Enfeksiyon, damar içi pıhtı oluşumu, protezde gevşeme, damar ya da sinir yaralanmaları, kırık, diz kapağında gevşeme, ağrının geçmemesi gibi istenmeyen sonuçlar olma riski de vardır. Ciddi komplikasyonların oranı %2’den azdır.
Fizik Tedavi
Ameliyat sonrası günlük yaşama mümkün olduğunca erken dönmek ve komplikasyon riskini azaltmak için erken dönemde fizik tedaviye başlanmalıdır. Çoğu kez egzersizler ameliyat sonrası aynı gün başlar. Ayak bileği pompalama, izometrik kuadriseps ve gluteus maksimus egzersizleri, topuk kaydırma gibi hareketler yapılır. Anestezi sonrası nefes alıp vermenin sığ olması akciğerde kısmi sönme (atelektazi) yapabilir. Bunu önlemek için derin nefes alma egzersizleri ve spirometre ile egzersizler yaptırılır. Diz eklem hareket açıklığı egzersizleri manuel veya devamlı pasif hareket (CPM) cihazı ile uygulanabilir. Fizyoterapist hastaya oturma-kalkma ve yürüme için eğitim verir. İlk günler yürüme esnasında yürüteç ya da koltuk değneği kullanımı önerilebilir.
Genellikle ameliyat sonrası 3-6 hafta içinde kişi normal günlük yaşamına dönebilir. Hareket sırasında hafif ağrının birkaç hafta devam etmesi normaldir. Günden güne yürüyüş mesafesi arttırılır. Bacağı kuvvetlendirmek ve hareketleri normale getirmek için özel egzersizler uygulanır.
İkinci hafta sonunda dizin 90 derece bükülebiliyor olması istenir. Altıncı hafta sonunda bükme açısı 100-105 dereceye ulaşmalıdır. Egzersiz bisikleti kullanılabilir, selenin yüksekliği hastaya göre doğru konumlandırılmalıdır.
Kas güçlendirmek için elektrik stimülasyonu, skar dokusunun yumuşatılması için masaj ve mobilizasyon uygulanabilir. Kasları güçlendirmek için küçük ağırlıklarla ve egzersiz bantları ile çalışılabilir. 7-8. haftalarda fonksiyonel kapasiteyi arttırmaya yönelik denge, pozisyon hissi ve güçlendirme egzersizlerine ağırlık verilir.
Diz eklem protezi ameliyatı geçiren çoğu kişi egzersizlerini evde yapabilir ancak bazı hastaların fizik tedavisinin ayaktan ya da yatarak bir fizik tedavi merkezinde yapılması gerekebilir.
Referanslar
- Feng JE, Novikov D, Anoushiravani AA, Schwarzkopf R. Total knee arthroplasty: improving outcomes with a multidisciplinary approach. J Multidiscip Healthc. 2018;11:63–73. Published 2018 Jan 25.
- Medical Advisory Secretariat. Total knee replacement: an evidence-based analysis. Ont Health Technol Assess Ser. 2005;5(9):1–51.
