Bazı kişilerin eklemleri toplumun geneline göre daha esnektir. Bu kişilerde el bileği, diz, ayak bileği, kalça gibi eklemler normalden daha fazla bükülüp esneyebilir. Esneklik çocukluktan itibaren fark edilen bir özellik olabileceği gibi daha belli belirsiz ve özel dikkat gösterilince anlaşılan bir düzeyde de olabilir. Eklemlerin normal kabul edilen derecelerden daha fazla hareket edebilmesine hipermobilite denir. Eğer esnek eklem sayısı belli bir değerden fazlaysa yaygın eklem hipermobilitesi olarak adlandırılır.
Eklemlerin esnekliği veya hipermobilitesi kişide herhangi bir rahatsızlık yaratmıyorsa bir tıbbi sorun olarak kabul edilmez. Çoğu kişide esnek olmak şikayete yol açmaz. Hatta jimnastik gibi bazı sporlarda, dans ederken ve müzik enstrümanı çalarken avantaj bile olabilir. Fakat bazen esnek eklemler eklem ve kas ağrıları, eklemlerin sık burkulması hatta çıkması ile ilişkili olabilir. Esneklikle beraber bu tür şikayetlerin olması “hipermobilite sendromu” olarak tanımlanır. Diğer bir adlandırma ise “Ehlers-Danlos sendromu tip 3″tür.
Tekrar ifade edecek olursak eklemlerde yaygın esneklik (hipermobilite) olması ile beraber bu durumun ağrı, burkulmaya yatkınlık gibi şikayetlere yol açması eklem hipermobilite sendromu olduğunu göstermektedir.
Hipermobilite Sendromu Kimlerde Olur?
Esneklik bağ dokusunu oluşturan kollajen liflerinin genetik olarak farklılığından veya eklem çukurunun sığ olması nedeniyle kemiklerin daha fazla hareket edebilmesinden kaynaklanabilir. Eklem çukurunun sığ olması kalça ve omuz gibi birkaç eklemin fazla hareket edebilmesine yol açar. Yaygın hipermobilite ise kollajen liflerinin farklılığından olabilir.
Hipermobilite ailesel geçiş gösterebilir. Kadınlar genelde erkeklerden daha esnektir. Ligamentleri oluşturan kollajen lifleri yaş ilerledikçe birbirine daha sıkı bağlanır. Bu nedenle yaşlılar gençlere göre daha tutuktur. Hipermobil eklemleri olan bazı kişiler yaşlandıkça eskisi kadar rahat esneyemediklerini fark edebilir. Eklem hareket dereceleri egzersiz ve antrenmanla da belli miktarda arttırılabilir. Örneğin Yoga hareketleri ile eklemler esneyebilir.
Hipermobilite başka bir hastalığa bağlı da gelişebilir. Down sendromlu kişilerin eklemleri çoğunlukla esnektir. Marfan sendromu ve Ehlers-Danlos sendromunun diğer tiplerinde de bu özellik görülür.
Belirtileri
Özellikle egzersiz veya ağır fiziksel aktivite sonrası artan kas ağrıları olabilir. Eklemleri bir arada tutan bağlar gevşek olduğu için kaslara daha çok iş düşer, bu da ağrı ve zedelenmelere yol açabilir. Eklemde zedelenme olursa ödem oluşabilir ve iyileşene kadar hareket kısıtlılığı gelişebilir. Ayak ve ayak bileği ağrısı da sıktır. Ayak bileğinde sık sık burkulma olabilir. Düz tabanlık da eşlik edebilir. Uzun süre ayakta durmakla şikayetler artar. Omurgayı tutan bağların gevşekliği boyun, sırt ve bel ağrılarına yol açabilir. Hipermobil eklemler fazla gerilirse özellikle omuz ve diz kapağında çıkık riski normale göre fazladır.
İskelet kasları ve eklemler dışında da etkilenen yerler olabilir. Bağırsakları hareket ettiren kaslardaki zayıflık kabızlık, şişkinlik ve ağrıya yol açabilir. Reflü (mide asitinin yemek borusuna kaçması) görülebilir. Kasık tabanı kaslarının zayıflığı stres inkontinansı denen idrar kaçırma problemine neden olabilir. Kalp kapakları da bağ dokusu esnekliğinden etkilenebilir; bazen herhangi bir şikayete yol açmaz, bazı durumlarda ise göğüs ağrısı, çarpıntı gibi belirtiler yapabilir. Kan basıncı normale göre düşük olabilir ve hızlı ayağa kalkıldığında tansiyon düşmesi, çarpıntı, bayılma olabilir.
Nasıl Tanı Konulur?
Hipermobilite sendromu tanısı şikayetlerin sorgulanması (tıbbi öykü alımı) ve fizik muayene ile konulur. Beighton skoru standart bazı hareketlerle başparmak / el bileği, küçük parmak, dirsek, bel ve dizin esnekliğinin değerlendirilmesini sağlar. Beighton skorunun yüksek çıkması hipermobiliteyi işaret eder. Bu testle bakılmayan omuz, boyun, çene, sırt, kalça, ayak bileği ve ayak gibi farklı eklemlerde de hipermobilite olabilir. Yüksek Beighton puanı ile beraber esnek eklemlerde ağrı olması, daha önceden çıkık geçirilmesi, eklem çevresindeki kas, tendon gibi yapılardaki zedelenmeler ve cilt esnekliği hipermobilite sendromunu destekler.
Beighton Puanı
Beighton puanı 0 ila 9 arasında olabilir:
- (1) Dizleri bükmeden belden eğilerek avuç içleri ile yere değebilmek (bir puan)
- (2) Dirseğin geriye doğru 10 dereceden fazla bükülebilmesi (hiperekstansiyonu) (her taraf için birer puan)
- (3) Dizlerin geriye doğru 10 dereceden fazla bükülebilmesi (hiperekstansiyonu) (her eklemde her taraf için birer puan)
- (4) Başparmağı ön kola değecek kadar bükebilmek (her taraf için bir puan)
- (5) Küçük parmağı arkaya doğru 90 dereceden fazla bükebilmek (her taraf için birer puan)
Brighton Kriterleri
Esnek eklemleri olan bir kişide eklem hipermobilite sendromu olup olmadığına karar verirken Brighton kriterleri kullanılabilir:
Major kriterler:
- Beighton puanının 4 ya da üzerinde olması
- Eklem ağrılarının 4 ya da daha fazla eklemi etkilemesi ve 3 aydan uzun sürmesi
Minör kriterler:
- Beighton puanının 1, 2 ya da 3 olması
- Sırt ağrısı veya bir ila üç eklemde 3 aydan uzun süren ağrı veya spinal spondiloz, spondilolizis, spondilolistezis
- Bir eklemden fazla çıkık veya bir eklemin birden fazla çıkığı
- 3 veya daha fazla yumuşak doku problemi (ör. tendinit, bursit)
- Uzun ince vücut yapısı
- Aşırı esnek cilt, cilt çatlakları, ince cilt ya da anormal skarlanma
- Düşük göz kapakları, miyopluk
- Variköz venler, herni, uterin veya rektal prolapsus
- Mitral kapak prolapsusu
Tanı için aşağıdakilerden herhangi birinin sağlanması gerekir:
- 2 major kriter
- 1 major ve iki minör kriter
- 4 minör kriter
- 2 minör kriter ve birinci derece yakınında EHS olması
Tedavi
Eklem esnekliği tedavi edilebilen veya değiştirilebilen bir şey değildir. Vücudun yapısal bir özelliğidir. Ancak fazla esnekliğe bağlı şikayetler varsa aktivitelerin iyi planlanması ve fizik tedavi ile bu sorunlar kontrol altına alınabilir.
Kontrollü bir şekilde kas güçlendirme egzersizleri yapılması yararlıdır. Güçlendirme egzersizlerinde aşırıya kaçılmaması önemlidir. Küçük ağırlıklar kullanılabilir. Egzersizleri düzenli yapılmalıdır. Bazı kişilerde dikkatli yapılacak esneme hareketleri de faydalı olabilir. Egzersizlerin fizyoterapist gözetiminde öğrenilmesi tavsiye edilir. Eğer herhangi bir hareketle ağrı oluyorsa ağrının nedeni belirlenmeden aktivitede ısrar edilmemelidir. Yüzme eklemlere fazla yüklenmeden kasların geliştirilebildiği güvenli ve faydalı bir spordur.
Çalışırken veya spor esnasında eklemleri koruyucu çeşitli splintler (bileklik vb) kullanılabilir. Özellikle daha önce çıkık gelişen eklemler için buna dikkat edilmelidir. Ayak kemerini destekleyen tabanlıklar önerilebilir. Ağrı şikayeti fazla ise kısa süreli kullanmak için doktorunuz ağrı kesici ilaç reçete edebilir. Akupunktur ve çeşitli fizik tedavi yöntemleri de şikayetleri azaltmada etkili olabilir. Sağlıklı beslenme önerilerine uymak bağ dokusunun normal gelişimine yardımcı olabilir.
