Yeni koronavirüs hastalığı (Covid-19), 13 Ocak 2020 tarihinde Çin’in Vuhan eyaletinde görülen yüksek ateş ve nefes darlığı ile tanımlanan yeni viral solunum yolu hastalığıdır. Hastalığın damlacık ve temas yoluyla bulaştığı bilinmektedir. Oluşturduğu küresel salgın durumundan dolayı ”pandemi” olarak tanımlanmaktadır.
Yeni koronavirüs hastalığı (Corona virüs, COVID-19) en sık; öksürük, nefes darlığı, ateş ve yorgunluk gibi belirtilerle solunum sistemini tutmaktadır.
Koronavirüs’ ün (COVID-19) bazı bireylerde inme, bilinç bulanıklığı, nöbet ve koku kaybı gibi nörolojik durumlara yol açabildiği bildirilmiştir. Nörolojik tutulumun sıklığı henüz bilinmese de nadir olduğu düşünülmektedir. Virüsün sinir sistemini tutması, etkilenen hastalarda farklı tedavi yaklaşımlarını gerektirebileceğinden önemli bir noktadır.
Yeni koronovirüsün beyinde yarattığı etkiler hakkında erken dönemdeki mevcut olan sayılı yayınları incelendiğimizde bazı fikirler edinebiliyoruz. COVID-19, başlangıçta esas olarak akciğerleri tutan bir hastalık olarak düşünülüyordu. Zaman geçtikçe vücudun hemen her sistemini etkileyebildiği görüldü.
COVID-19’ da sinir sistemi tutulumu başlıca dört yolla gerçekleşebilmektedir:
- Virüsün sinir sistemine direkt girerek hasar vermesi (bu konuda çelişkili bilgiler vardır)
- Vücudun bağışıklık sisteminin virüse aşırı tepki vererek sitokin fırtınasına yol açması ve sitokinlerin sinir dokusuna olan hasarı
- Akut enfeksiyondan sonra bağışıklık sisteminin istenmeyen cevabına bağlı gelişen hasar (Guillain-Barré sendromu)
- Vücudun genel (sistemik) hastalığının yol açtığı nörolojik belirtiler
COVID-19’da Görülen Nörolojik Belirtiler
COVID-19’ un merkezi sinir sistemini etkilediğine dair ilk veriler Şubat ayının sonlarına doğru Çin’ den geldi. Hastaneye başvuran 214 hastanın kayıtları incelendiğinde %36,4’ünde merkezi sinir sistemi tutulumu ile ilişkili bulgular saptandı.
- Bu hastalarda en sık görülen belirtiler kas ağrısı, baş ağrısı, baş dönmesi ve konfüzyondu. Bu belirtiler özellikle yaşlılarda herhangi bir viral enfeksiyon durumunda gelişebilir.
- Daha nadir olarak ise; inme, nöbet ve koku hissi kaybı gibi spesifik nörolojik sendromlar görülmüştür.
- Bazı hastalarda ateş ve öksürükten birkaç gün önce ilk şikayet baş ağrısı olmuştur.
Nörolojik belirtilerin fark edilmemesi hastaların tam iyileşmeden taburcu edilmelerine de yol açabilir.
COVID-19 Beyni Doğrudan mı, Dolaylı Mı Etkiliyor?
Yeni koronavirüs salgınının ilk dalgası ile hastanelerin dolup taştığı günlerde doktorlar hastaları tedavi ederken aynı zamanda hastalığın çeşitli görünümlerini açıklayacak çalışmaları başlattı. Bu alandaki ilk bilgiler olgu sunumları şeklinde literatüre girdi.
- İlk gözlemler yeni Coronavirus’ ün beyin ve omuriliğe (merkezi sinir sistemi) geçişi açısından çelişkili sonuçlar vermiştir.
- Buna karşın virüsün kan – beyin bariyerini geçerek beyni direkt enfekte edebilmesi olası ihtimaller dahilindedir.
COVID-19 ve Kan – Beyin Bariyeri
Enfeksiyon tedavisinde kullanılan ilaçlar, merkezi sinir sistemine farklı oranlarda geçebilmektedir. Bazı ilaçlar hemen hiç geçmezken bazı ilaçlar ise daha iyi geçiş gösterir. Beynin dış etkilerden korunmasına yardımcı olan kan – beyin bariyeri pek çok ilacı bloke eder.
Eğer koronavirüs bu bariyeri geçerek sinir hücrelerini enfekte edebiliyorsa tedavisi zor bir duruma yol açıyor olabilir.
COVID-19 ve Koku Duyusu Kaybı
Hastaların %30-50 civarında yani çok yüksek bir oranında koku duyusu kaybı olmaktadır. Koku kaybı sıklıkla ilk belirtiler arasındadır.
COVID-19, burun içindeki kokuya duyarlı sinir hücrelerinde hasara neden olabilir. Koku almaçları dış dünyaya açık olan tek sinir hücreleridir. Bu hücreleri tutulan kişilerde beyin etkilenmesi de olması beklenebilir fakat veriler hali hazırda böyle bir ilişkiyi ortaya koymak için yeterli değildir.
Virüsün hedef noktası koku nöronları değil, bunları destekleyen yardımcı hücreler olabilir. Esas sinir hücreleri ölmezse koku duyusu kaybı geçici olabilmektedir.
Beyin Dokusunda Ödem ve Kanamalı Bozulma
Geçtiğimiz Mart ayında Radiology dergisinde yayınlanan bir makalede yeni Koronavirüs’ ün (SARS-CoV-2) 58 yaşındaki bir kadında tıp dilinde Akut Nekrotizan Hemorajik Ensefalopati denilen komplikasyona yol açtığı bildirilmiştir. Bu durum beyin dokusunda kanama, ödem ve sinir hücrelerinin ölümü ile karakterize tehlikeli bir klinik tablodur.
Benzer tablo influenza ve diğer bazı viral enfeksiyonlarda da nadiren görülür. Gribe bağlı olduğunda beyindeki hasar virüsün kendisinden değil, bağışıklık sisteminin enfeksiyona cevap verirken ürettiği aşırı miktardaki sitokin moleküllerinden kaynaklanır. COVID-19 hastalığında da durumun böyle mi olduğu yoksa virüsün sinir sistemine doğrudan mı saldırdığı henüz kanıtlanmamıştır.
İlginizi Çekebilir : “Beyin Ödemi“
SARS ve MERS’ in Öğrettikleri
Geçmişe bakıldığında koronavirüs ailesinden bazı farklı virüslerin, MERS (Orta Doğu Solunum Sendromu) ve SARS (Şiddetli Akut Solunum Sendromu) gibi şiddetli görülen solunum hastalıklarına sebep olduğu görülmektedir.
2003 yılındaki SARS epidemisinde enfeksiyon nedeniyle ölenlerden az sayıda kişiye otopsi yapılmıştır. Bu otopsilerin en azından sekizinde beyinde virüs genomuna rastlanmıştır. Dolayısıyla virüs burun boşluğundan akciğerlere inmek yerine koku almaçları ve hücreleri (nöronları) yoluyla beyne ulaşıyor olabilir. Fare deneylerinde ise koku sinirleri yoluyla virüs, beyne ulaştıktan sonra hızla çoğalıp yayılmıştır.
MERS ile yapılan çalışmalar da benzer sonuçlar vermiştir. Bu çalışmalarda virüsün beynin belli bölgelerini daha çok tuttuğu görülmüştür. Beyin sapındaki solunumu düzenleyen merkez bu alanlardan biridir. Yeni Koronavirüs SARS-CoV-2, SARS ile aynı moleküler bağlantı noktasını (ACE2 reseptörünü) kullandığı için hastalığın vücudu etkileme tarzı benzer olabilir. Beyin sapındaki solunum merkezinin tutulumu ani solunum durması veya solunum yetmezliğine neden olabilir.
Kaynaklar
- https://www.wired.com/story/what-does-covid-19-do-to-your-brain/
- Mao L, Jin H, Wang M, et al. Neurologic Manifestations of Hospitalized Patients With Coronavirus Disease 2019 in Wuhan, China. JAMA Neurol. Published online April 10, 2020. doi:10.1001/jamaneurol.2020.1127
- Filatov A, Sharma P, Hindi F, et al. (March 21, 2020) Neurological Complications of Coronavirus Disease (COVID-19): Encephalopathy. Cureus 12(3): e7352.
- Moriguchi T, Harii N, Goto J, et al, A first Case of Meningitis/Encephalitis associated with SARS-Coronavirus-2, International Journal of Infectious Diseases (2020).
- Jiang Gu, Encong Gong, Bo Zhang, et al; Multiple organ infection and the pathogenesis of SARS . J Exp Med 1 August 2005; 202 (3): 415–424.
- Li YC, Bai WZ, Hashikawa T. The neuroinvasive potential of SARS-CoV2 may play a role in the respiratory failure of COVID-19 patients. J Med Virol. 2020 Feb 27.
