Hareketlerimizin çoğu çift taraflıdır. Tıpta çift taraflılık bilateral terimi ile ifade edilir. Yürürken sağ ve sol bacağımız beraber uyum içinde çalışmalıdır. Kollarımız da çoğunlukla çift taraflı hareket eder. Tek elimizle yaptığımızı sandığımız hareketlerin bile büyük kısmında diğer el ve kolumuz boş durmaz. Örneğin yazı yazarkan bir elimizle kalemi tutarken diğer elimizle kağıdı tutarız. Bilateral egzersizler inme rehabilitasyonunda etkili olduğu gösterilen fizik tedavi yöntemlerinden biridir.
Çift Taraflı Kullanımda Zayıf Taraf Daha İyi Çalışır
Sağlıklı insanlarda yapılan araştırmalarda iş yaparken her iki el kullanıldığında, dominant olmayan elin hareket kalitesi, doğruluğu ve hızının arttığı görülmüştür. Benzer durum inme geçirmiş bireylerde de tespit edilmiştir. Sağlam kol ile felçli kol aynı anda aynı hareketi yaptığında felçli kol daha iyi hareket eder. Hem eşit hem de zıt yönde yapılan hareketler için bu geçerlidir. İnme rehabilitasyonunda bilateral egzersizler ile sağlam tarafın felçli tarafı eğitmesi sağlanabilir. Yürüme tek bacakla gerçekleştirilemeyeceği için, yürüme egzersizlerinde ister istemez felçli bacak sağlam bacakla beraber hareket etmeye zorlanır. Kol ve el de bu tür terapiden yarar görmektedir.
Bilateral Egzersiz Felçli Tarafta Hareket Çok Azsa Bile Uygulanabilir
İnme sonrası felç tedavisinde uygulanan yöntemlerin büyük kısmında hastanın bir miktar aktif hareketinin olması gerekir. Örneğin parmaklarını bir miktar bükebilen kişide yoğun fizik tedavi (zorunlu kullanım terapisi, göreve spesifik alıştırmalar, sanal gerçeklik, EMG biofeedback vb) ile bu hareket geliştirilebilir. Ancak kişide aktif hareket çok azsa veya hiç yoksa uygulanabilecek terapi yöntemleri azalır. Bilateral egzersizler çok az aktif hareketi olan kişilerde bile uygulanabilen yöntemlerdendir. Kol ve elin çift taraflı çalıştırılması için omuz ve dirseklerden az miktarda hareket olması yeterlidir. Ayak bileğinde hareket olmasa bile kalça ve dizdeki hareket yardımıyla ayak bileği hareketi de teşvik edilebilir.
Sağ ve Sol Taraf Omurilik Düzeyinde İletişim Kurar
Bilateral egzersizlerin etkili olması sağ ve sol tarafın beyin haricinde omurilik seviyesinde de iletişim kurmasına bağlanmaktadır. Omurilikteki “santral patern jeneratörü” denilen sistemle çoğu ritmik hareket kontrol edilir. Örneğin küçük bebekler kaldırılıp ayakları yere değdirildiğinde gözlenen adım atma hareketi santral patern jeneratörünün aktivitesidir. İki uzvun birbiriyle omurilik düzeyinde iletişim kurması, inme gibi beyin hasarı nedeniyle gelişen felçlerde iyileşme sürecinde önemli olabilir. Ayrıca bilateral çalışma beyin plastisitesini de uyarabilir. Tek taraflı hareketlerde bir tarafdaki beyin yarı küresi baskılanırken çift taraflı hareketlerde her iki beyin yarı küresi aktive olur.
Eş Zamanlı, Aynı veya Zıt Yönde Hareketler
Kol ve elin bilateral çalıştırılması için genelde sağ ve sol tarafa aynı fakat zıt yönde hareketler yaptırılır. Egzersiz sirasında ritm tutturmak için müzikten yararlanılabilir. Ritm için metronom da kullanılabilir. Falçli tarafın hareketi sağlam tarafa ne kadar benzerse o derece iyidir. Eğer hareketler çok kolay geliyorsa hızı arttırmak gibi zorlaştırıcı faktörler eklenebilir. Egzersizlerin oturur pozisyonda yapılması genelde güvenlidir. Ayakta yapılmak istenirse denge, dayanıklılık, bacak kuvveti gibi faktörler eklendiği için düşme riski olabilir. Aşağıda kol ve eller için bilateral egzersizlere bazı örnekler verilmiştir.
Aynı anda aynı hareketler:
- İki elle topu tutarak pas verme
- Simetrik olarak bez katlama
- Orkestra yönetiyor gibi elleri sallama
- Elleri aynı anda vurarak tempo tutma
- Objeleri gövdeye yakın ve uzak yerleştirme
- Bir kaptaki fasulye, boncuk gibi katı içeriği iki eli kullanıp alma
Aynı anda zıt (resiprokal) hareketler:
- Sağ ve sol eli sırayla kullanarak yumruk atma hareketi
- Davul çalma
- Asimetrik olarak bez katlama
- Elleri sırayla kullarak halat çekme
- Eller aynı anda zıt hareketler yapacak şekilde masayı bezle silme
- Balona sıra ile bir el ve diğeri ile vurma
Bacak ve ayaklar için de benzer egzersizler tasarlanıp uygulanabilir. Bacak hareketleri sırt üstü yatarken veya otururken yapılabilir.
Referans
- McCombe Waller S, Whitall J. Bilateral arm training: why and who benefits?. NeuroRehabilitation. 2008;23(1):29–41.
- Han KJ, Kim JY. The effects of bilateral movement training on upper limb function in chronic stroke patients. J Phys Ther Sci. 2016;28(8):2299–2302.
