Kalça protez ameliyatı (artroplasti) kalça ekleminin hasarlandığı çeşitli durumların tedavisi için yapılan bir ameliyattır. En sık olarak kireçlenme (osteoartrit) ve iltihaplı romatizmada (romatoid artrit, ankilozan spondilit vb) uygulanır. Kalça ekleminin harabiyeti, eklem yüzeyindeki kıkırdak tabakanın incelmesi, kemiklerin şeklinin bozulması, yürüme güçlüğü, ağrı, hareketlerinin zorlanması ve tutulması gibi sonuçlar doğurabilir. Erken evrelerde kilo vermek, fizik tedavi, eklem içi enjeksiyonlar (hyaluronik asit, PRP, kök hücre vb), baston gibi yardımcı araç kullanımı belirtileri hafifletebilir. Ancak eklem fonksiyonunu yerine getiremeyecek ölçüde bozulduğunda kalça protez ameliyatı tek seçenek olabilir.
Kalça protez ameliyatında hasarlanmış kemik ve kıkırdak dokular çıkartılarak yerlerine protez bileşenler konulur. Uyluk kemiği (femur) baş kısmı çıkarılır, yerine metal bir protez konulur. Protezin kök kısmı uyluk kemiğinin boşluk olan merkezine gömülür. Metal veya seramikten yarım küre şeklindeki baş kısmı protezin üst kısmında yerleşiktir. Femur başının oturduğu leğen kemiği çukuru asetabulumun zedelenmiş kıkırdağı çıkarılarak yerine metal soket konulur. Soketi vida veya sementle yerine sabitlenebilir.. Baş ve soketin birbiri üzerinde sürtünmeden hareket edebilmesi için plastik, seramik veya metal bir aralayıcı (spacer) kullanılır.
Hangi Hastalıklarda Kalça Protez Ameliyatı Yapılabilir?
- Kalça osteoartriti (kireçlenme)
- Romatoid artrit
- Ankilozan spondilit
- Femur başı epifiz kayması
- Legg-Calve-Perthes hastalığı
- Doğumsal kalça çıkığı
- Travmatik kalça çıkığı
- Asetabulum kırığı
- Osteonekroz
- Kemik tümörleri
- Paget hastalığı
- Septik artrit veya osteomiyelite bağlı eklem harabiyeti
- Hemofili ile ilişkili eklem harabiyeti
Ameliyat kararı kişinin ağrı ve kısıtlanma düzeyine göre verilir. Günlük işleri engelleyen ağrı, istirahatte bile devam eden ağrı, bacağı kaldırmayı engelleyen ölçüde eklem tutukluğu ve ameliyat dışı seçeneklerden fayda görmemiş olmak ameliyatı öne çıkarır. Yaş tek başına belirleyici bir faktör değildir. Çoğu protez ameliyatı 50-80 yaşları arasında yapılır ancak daha genç veya yaşlılarda da uygulanabilir.
Fizik Tedavinin Önemi
Kalça protez ameliyatı (kalça replasmanı) günümüzde sık uygulanan, başarı oranı yüksek bir cerrahidir. Kişinin nomal hayatına çabuk dönebilmesi için fizik tedavi egzersizleri ilk günden başlar. Hasta henüz ortopedi servisindeyken ayak bileği pompalama, topuk kaydırma, izometrik egzersizler gibi hareketler uygulanır. Çoğu hastanın ameliyat sonrası ilk günden itibaren yatakta doğrulması, sandalyeye geçip oturması ve walker gibi bir araçla yürümesi istenir. Bu hareketler protezin yerinden çıkmasına yol açmayacak şekilde yapılmalıdır.
Eskiden kalça protez ameliyatları için hastalar bir hafta ya da daha uzun süre ortopedi servisinde yatarken günümüzde bu, genel sağlık durumu iyi olan hastalarda 2-3 güne kadar düşmüştür. Erkenden fizik tedaviye başlamak kas erimesi, eklem tutukluğu, damar tıkanması gibi komplikasyon oranlarını da azaltır. Fizyoterapistler kas gücü, hareket, yürüme gibi konularda egzersiz programı uygular. İş uğraşı terapistleri ise giyinme, ev işlerini yapma, tuvaleti kullanma gibi günlük işlere özel eğitim verebilir.
Fizik tedavinin seyri ameliyat tekniği, kişinin genel sağlık durumu, vücut ağırlığı gibi faktörlerden etkilenir. Ameliyat öncesi dönemde kondüsyonu arttırmak, normal kiloda olmaya dikkat etmek ameliyat sonrasının daha rahat geçmesine yardım edebilir.
Egzersiz programlarını evde uygulaması güç olacak hastalar için ortopedi servisinden taburcu olduktan sonra ayaktan veya yatarak fizik tedavi yapılabilir.
Ameliyat Sonrası Kaçınılması Gereken Hareketler
Kalça protez ameliyatı geçiren kişilerin dikkat etmesi gereken bazı hususlar vardır. Bunlar eklemin yerinden çıkmasını önlemeye yöneliktir. Ön (anterior) ve arka (posterior) ameliyat yaklaşımlarında farklı kııstlamalar olabilir.
Posterior Cerrahi Yaklaşım Sonrası Önlemler
Bacakların üst üste atılıp çapraz yapılmaması gerekir. Örneğin çorap giyerken ayağı gövdeye yaklaştırmak için bacak bacak üstüne atılması yanlıştır. Kalça üzerine yüklenmemek için yan yatıştan kaçınmak gerekebilir. Yatarken dizlerin arasına yastık koymak bacakların birbirine yaklaşmasını ve protez başının eklem soketinden çıkmasını önler.
Kalça 90 dereceden fazla bükülmemelidir. Yani otururken diz kalçadan daha yukarıda olmamalıdır. Alçak tuvaletler ve derin yastıklı alçak koltuklar problem yaratabilir. Ayrıca kalçanın içe dönmesi (iç rotasyonu) da istenmez.
Kalça protezi normal kalça eklemi kadar stabil değildir yani yerinden çıkma riski vardır. Bu olursa bazen acil serviste müdahale edilerek eklem implantı tekrar yerine oturtulabilir. Fakat bu mümkün değilse yeniden ameliyat edilir. Protez çıkıkları ameliyat sonrası başarı şansını azaltan faktörlerdendir.
Anterior Cerrahi Yaklaşım Sonrası Önlemler
Kalçanın geriye gitmesi (ekstansiyonu) ve dışa dönmesinden kaçınmak gerekir. Yüz üstü yatmak sakıncalı olabilir. Köprü egzersizleri önerilmez.
Ameliyat sonrası kısıtlamalar kullanılan implanta ve ameliyat tekniğine bağımlıdır. Bu noktada cerrahın önerileri önem kazanır. Bazı cerrahlar kısıtlamaları daha çok vurgularken bazıları daha az kısıtlamadan yana olabilir. Hastalar uymaları gereken kısıtlamaların nedenlerini doktorları ile konuşmaktan çekinmemelidir.
Ameliyat Komplikasyonları
Protezin yerinden çıkması dışında iç kanama (hematom), kaslarda kemikleşme (heterotopik ossifikasyon), pıhtı oluşumu (derin ven trombozu), sinir yaralanmaları, damar yaralanmaları, bacak uzunluk farkı, kırık, kaynamama, enfeksiyon, protezin gevşemesi, ölüm gibi komplikasyon riski vardır. Bu riskler görece düşük olup kalça artroplastisi başarı oranı yüksek bir ameliyattır. Kişisel risklerinizi doktorunuzla konuşmaktan çekinmemelisiniz.
Referanslar
- Liu XW, Zi Y, Xiang LB, Wang Y. Total hip arthroplasty: areview of advances, advantages and limitations. Int J Clin Exp Med. 2015;8(1):27–36. Published 2015 Jan 15.
- Naylor JM, Hart A, Mittal R, Harris IA, Xuan W. The effectiveness of inpatient rehabilitation after uncomplicated total hip arthroplasty: a propensity score matched cohort. BMC Musculoskelet Disord. 2018;19(1):236. Published 2018 Jul 18.
