Brakiyal pleksus kol ve elin duyu hissini almamızı ve hareketlerini kontrol etmemizi sağlayan sinir demetidir. Travmaya bağlı olarak bu sinir lifleri aniden zedelenebilir; omuz, kol ve el hareketleri zayıflayabilir, felç gelişebilir, his duyusu azalabilir ya da kaybolabilir.
Brakiyal pleksus boyundan başlar, göğsün üst ucundan koltuk altına devam eder. Kol zorlayarak çekilirse ya da gerilirse zedelenebilir. Hafif brakiyal pleksus hasarları ameliyata gerek kalmadan fizik tedavi ve zaman içinde iyileşebilir. Daha ağır hasarlarda ise kol ve el işlevinin geri kazanılması için ameliyat gerekebilir.
Anatomi
Brakiyal pleksus omuriliğin boyun seviyesinden çıkan beş sinir kökünden meydana gelir. Bunlar C5, C6, C7, C8 ve T1 sinir kökleridir. Sağ ve sol kola giden birbirinden ayrı, toplam iki adet brakiyal pleksus vardır. Brakiyal pleksus, sinir köklerinin kola ve ele giden periferik sinir liflerini oluşturmak üzere kendi arasında yeniden düzenlenmesidir. Her sinirin kendine özgü bir fonksiyonu vardır. Bu nedenle yaralanmanın etkilediği sinirlere göre oluşan belirtiler de farklılık gösterir. Sinirlerin kendi arasında yeniden organize olması anatomik olarak spinal sinir, trunkus, divizyon, kord ve dal olmak üzere beş farklı kısımda incelenir. Yaralanma bir ya da birden fazla kısımda oluşabilir.
Nedenleri
Çoğu brakiyal pleksus yaralanması kolun zorla çekilmesi veya gerilmesi sonucu oluşur. Düşme, trafik kazası (en sık da motorsiklet kazalarında), bıçaklanma, ateşli silah yaralanması gibi olaylar buna yol açabilir. Bebeklerde doğum sırasında brakiyal pleksus felci gelişebilir. Tümörler ve kanser tedavisi için kullanılan radyoterapi de brakiyal pleksusu zedeleyebilir.
Hasar Şiddeti
- Gerilme (nöropraksi): Sinir hafif derecede gerilir. Kendi kendine ya da fizik tedavi ile iyileşebilir.
- Rüptür: Daha kuvvetli bir gerilme sinirin kısmen ya da tamamen yırtılmasına yol açabilir. Bazen ameliyatla tamir edilebilir.
- Avülsiyon: En ciddi brakiyal pleksus yaralanmasıdır. Sinir kökleri omurilikten kopar. Ameliyatla bile düzeltilemeyebilir.
Üst Trunkus Hasarı
Omuz ile boyun arasındaki açı zorla artarsa, örneğin baş karşı tarafa dönük iken omuz üzerine düşmede üst trunkus hasarı oluşabilir. Sonuçta kolda kuvvet kaybı, dirsekten bükememe; omuzda, kolun dış kısmında ve başparmakta duyu kaybı oluşabilir.
Alt Trunkus Hasarı
Alt trunkus hasarı kol ile göğüs arasındaki açı zorla artarsa oluşabilir. Bu hastalarda omuz ve dirsek fonksiyonu korunmasına rağmen el fonksiyonunda kayıp yaşanır. Zaman içinde parmaklar pençe benzeri bir görünüm alabilir. Küçük parmak ve yüzük parmağı tarafında duyu kaybı görülebilir.
Pan-Pleksus Felci
Çok şiddetli travmalarda tüm seviyelerde sinirler ve trunkuslar zedelenebilir. Tüm kol ve elde felç gelişebilir.
Ateşli Silah Yaralanmaları
Kurşun direkt olarak sinire denk gelerek hasara yol açabilir veya daha sıklıkla yüksek hızlı kurşunun dokuda yarattığı şok dalgaları siniri gererek zedeleyebilir. Şok dalgasının neden olduğu hasarlar zaman içinde kendi kendine iyileşebilir.
Kesici-Delici Yaralanmalar
Bıçakla yaralanma sonucu sinirin doğrudan hasarlanması sıklıkla cerrahi müdahale gerektirir.
Brakiyal pleksus yaralanmasına yol açan travmalar sıklıkla başka dokularda da hasara yol açar. Atardamar ve toplardamar yaralanması, kırıklar, akciğerde sönme, göğüs boşluğuna veya akciğer içine kanama, omurga kırığı, omurilik yaralanması, travmatik beyin hasarı beraber gerçekleşebilir.
Brakiyal Pleksus Yaralanması Belirtileri
Kas güçsüzlüğü, duyu kaybı, felç, ağrı başlıca belirtilerdir. Belirtilerin yeri etkilenen sinire göre değişir. Sinir liflerinin zedelenmesi sonucu nöropatik ağrı denilen yanma, batma, karıncalanma, elektriklenme gibi farklı şekillerde hissedilebilen tedavisi zor ağrılar oluşabilir. Nöropatik ağrı çok uzun süre devam edebilir.
Tetkikler
Muayene bulguları zedelenen sinirleri belirlemeyi büyük oranda sağlar. Ancak daha net tanı koymak, hasarın derecesi ve olası ek yaralanmaların tespiti için Röntgen, BT, MRG gibi görüntüleme yöntemlerine ve EMG’ye başvurulur. EMG kaslara iğne batırılıp elektriksel aktivitesi kaydedilerek sinir ve kas fonksiyonunun değerlendirildiği bir yöntemdir. EMG’de sinir hasarına ilişkin değişiklikler ilk olarak yaralanmadan 3-4 hafta sonra belirlenir. Ardından 2-3 ayda bir EMG tekrarlanarak sinir iyileşmesi takip edilebilir.
Ameliyat
Sinirlerin kendi kendine iyileşmesi mümkün değilse ameliyat önerilebilir. Ancak ağır hasarlarda ameliyatla bile düzelme mümkün olmayabilir. Ameliyatta mikroskop eşliğinde kopan sinir lifleri birbirine dikilebilir. Bazen de vücudun başka bir yerinden alınan sinir parçası (greft) kopan iki siniri birleştirmek için kullanılabilir. Greft, kopan sinirin omurilikten başlayarak tekrar uzaması için kılavuzluk yapar. Greftleme için sağlıklı sinir kökü gerekir. Eğer bu yoksa sinir transfer ameliyatı yapılabilir. Sinir transferinde fonksiyonel açıdan daha az önemli kabul edilen sağlıklı sinir lifi kesilerek bir dalı daha önemli kabul edilen hasarlı sinire bağlanır.
İlk yaralanmanın üzerinden 12 aydan uzun zaman geçen kişiler sinirlerin yeniden şekillendirildiği cerrahilerden az fayda görür. Bunun yerine tendon ya da kas transfer ameliyatları yarar sağlayabilir.
Fizik Tedavi
Hafif şiddetteki brakiyal pleksus yaralanmalarında fizik tedavi yeterli olabilir. Sinir iyileşmesi zamanla gerçekleşirken fizik tedavide eklem ve kas tutukluğu önlenir, fonksiyonel işlevlere yönelik egzersizler yapılır. Sinir iyileşmesi aylar hatta yıllar sürebilir.
Ameliyat sonrası iyileşme süreci için de fizik tedavi çok önemlidir. Sinir büyümesi günde ortalama 1 mm hızında gerçekleştiğinden ameliyattan sonra ilk aylarda herhangi bir fark görülmeyebilir. Bu dönemde morali yüksek tutmak, motivasyonu kaybetmemek gerekir. Omuz, dirsek, bilek ve parmakların tutuk kalmaması için özel egzersizler yapılır. Omuz askısı, bileklik gibi ortezlerle eklemler desteklenebilir. Elde ödemi azaltmak için kompresyon eldivenleri kullanılabilir. İş-uğraşı terapisi ile kol ve elin günlük işlerde tekrar yeniden nasıl kullanılacağı öğretilir. Duyu yeniden eğitim terapisi ile bozulan duyu hislerinin yeniden kazanılmasına yardım edilebilir. Ağrıyı gidermek için TENS, ısıtıcı tedaviler gibi fizik tedaviler uygulanabilir.
Kullanılan görsel: hopkinsmedicine.org
