Adım Adım İnme Tedavisi

Bu yazımızda inme tedavisi – felç rehabilitasyonu ile ilgili hasta ve hasta yakınlarının bilmesi gereken tüm bilgileri toparlamaya çalıştık. Halk arasında fizik tedavi ve rehabilitasyon bilgisi yeterli düzeyde değildir. İnme – felç gibi aniden oluşan ve kişinin yaşamını temelinden sarsan bir hastalıktan iyileşme sürecinde hasta ve hasta yakınlarının bilinçli olması çok önemlidir. Fizik tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin neler olduğu, kapsamı, yararları gibi konularda bilgilenmiş olmak tedaviye katılımı olumlu etkileyecektir. İnme tedavisi sürecinin her aşaması için daha kapsamlı yazılarımıza ilgili bağlantılara tıklayarak ulaşabilirsiniz. Şimdi adım adım inme tedavisini beraber anlamaya çalışalım.

İnme nedir?

Beynimiz vücudumuzu kontrol etmek için özelleşmiş sinir dokusundan oluşur. Beyinde sinir hücreleri yani nöronlar, nöronlara destek sağlayan yardımcı hücreler ve kan damarları bulunur. Beynimizin aktiviteleri sayesinde yürüme, konuşma, düşünme gibi bilinçli aktiviteler yanında göz kırpma gibi bilinçsizce yaptığımız hareketler de kontrol edilir. İnme, beynin kan akımının durmasına bağlı oluşur. İnmenin iki çeşit oluşma şekli vardır: damar tıkanması (iskemik inme) ve kan damarının yırtılmasına bağlı beyin kanaması (hemorajik inme). Sonuçta sinir hücreleri ve destek hücreleri normal çalışmaları için gereken oksijen ve besinleri alamaz. Bazı beyin hücreleri ölürken bazıları hasarlanır.

İnme vücudumuzu nasıl etkiler?

Her inme kendine özgüdür. İnme geçiren hastaların yaklaşık %20’si ilk 30 gün içinde hayatını kaybetmektedir. Çok ağır inme sonucu ağır beyin hasarı gelişen hastalar veya demans (bunama) gibi nedenlerle inme öncesi bilişsel fonksiyonları bozuk olan kişiler yoğun rehabilitasyona katılım gösteremeyebilir. İnmenin vücudu etkileme şekli beynin hangi alanının ne şiddette hasarlandığı ile ilişkilidir. Bunlar kişinin rehabilitasyona ne derece yanıt vereceğini de belirler. Rehabilitasyon bir kaza veya hastalık sonrası kişinin iyleşmesine yardım eden tedaviler programıdır.

İnme hareket kaybına yol açabilir; örneğin vücudun bir tarafındaki, yani sağ veya soldaki kol, bacak ve yüz kaslarını etkileyebilir. Vücudun bir yarısında uyuşma, karıncalanma gibi hisler veya duyu hissinde azalma olabilir. İnme nedeniyle;

• Kol ve bacağı kullanamama,
• Denge ve yürüme bozukluğu, yürüyememe,
• Yutma, yemek yeme güçlüğü,
• Konuşma güçlüğü (dilde peltekleşme, söylenmek istenen kelimelerin bulunamaması) ve diğer insanların söylediklerini anlayamama,
• Düşünme süreçlerinde bozukluk (bilişsel bozukluklar),
• Görme sorunları,
• Ağrı,
• Mesane ve bağırsak kontrolü ile ilgili sorunlar,
• Duygusal sorunlar,
• Kendine güven sorunları oluşabilir.

Bu sorunlar nedeniyle kişi her gün yapabildiği aktivitelerde zorlanır veya bunları yapamaz hale gelebilir:

• Banyo yapma, soyunma, giyinme,
• Yeme ve içme,
• Tuvalete gitme,
• Okuma ve yazma,
• Net bir şekilde düşünme ve karar verme,
• Cinsellik,
• İşe gitme,
• Araba sürme,
• Sosyalleşme,
• Hobilerden zevk alma.

İnme tedavisi nasıl olur? İnme rehabilitasyonu nedir?

İnme geçiren herkes acil bir şekilde hastaneye ulaştırılmalıdır. En iyi bakımı sağlamak için pek çok hastanede akut inme tedavisi birimi (inme ünitesi) bulunur. Akut dönem tedavi ve testlerin hemen ardından rehabilitasyon süreci başlar. Rehabilitasyon inme sonrası ilk günlerden itibaren başlar.

Rehabilitasyon orta ve ağır inmelerde fizik tedavi ve rehabilitasyon servislerinde yatarak, hafif inmelerde (kısmi felçlerde) rehabilitasyon kliniklerinde ayaktan yapılabilir. İnme rehabilitasyonunun başlaması inme sonrası ilk iki hafta içinde olmalıdır. İlk üç ay inme sonrası iyileşmenin en hızlı olduğu dönemdir, yoğun fizik tedavi ve rehabilitasyon en güzel ilk üç ayda etki eder. Ancak inme sonrası daha geç dönemdeki rehabilitasyon da ek kazanımlar sağlayabilir.

İnme rehabilitasyonunun amacı inmeye bağlı oluşan hasarın üstesinden gelmektir. Hastaya bağımsız yaşamaya geri dönebilmesi için gereken beceriler mümkün olduğunca yeniden öğretilir. Rehabilitasyon ekibi tedavi sürecini ve gelişmeleri sık sık yeniden değerlendirir.

Geleneksel rehabilitasyon yaklaşımı döngüsel bir süreçtir.

• Değerlendirme: Hastanın ihtiyaçları tanımlanır ve derecelendirilir.
• Hedef belirleme: İyileşmeye yönelik hedefler belirlenir (kısa/orta/uzun dönem için)
• Tedavi: Hedeflere ulaşmak için tedavi uygulanır.
• Yeniden değerlendirme: Gerçekleşen iyileşme baştaki hedefleri ne kadar karşılamıştır?

Rehabilitasyon süreci hasta ve ailesi ile beraber yürütülür. Rehabilitasyon hedeflerinin belirlenmesinde hastanın gereksinimleri önde tutulur. Her inme hastası birbirinden farklıdır ve rehabilitasyonun ne kadar süreceğini önceden bilmek zordur. Hekiminizle tedavi sürecinizle ilgili sorularınızı konuşmaktan çekinmeyin.

İlginizi çekebilir:

• Felçli Hastaya Fizik Tedavi Nasıl Yapılır?
• Felç Tedavisi Ne Kadar Sürer?
• Kısmi Felç Tedavisi Ne Kadar Sürer?

İnme hastasının yoğun rehabilitasyondan fayda görebilmesi için sağlaması gereken şartlar nelerdir?

İnmeye bağlı olarak ciddi yeti kaybı ve fonksiyonel kısıtlılık gelişen hastanın fizik tedavi ve rehabibilitasyon servisinde yoğun rehabilitasyondan fayda görebilmesi için bilişsel fonksiyonlarının öğrenmeye imkan verecek ölçüde korunmuş olması gerekir. Terapist ile etkileşim kurmasına izin veren yeterli iletişim kabiliyeti olmalıdır. Fiziksel açıdan günde 3 saatten fazla aktif tedaviyi tolere edebilmelidir. Ayrıca ulaşılabilir düzeyde tedavi hedefleri olması gerekir.

İnme rehabilitasyonunu kim yapar?

İnme rehabilitasyonu bir ekip işidir. İnme tedavisi için uzmanlaşmış sağlık çalışanlarından oluşur. Rehabilitasyon ekibinin üyeleri:

• Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzman doktoru
• Rehabilitasyon hemşiresi
• Fizyoterapist
• İş uğraşı terapisti
• Konuşma terapisti
• Fizik tedavi teknikeri
• Ortez protez teknikeri
• Diyetisyen
• Sosyal çalışmacı

Rehabilitasyon ekibine hastanın durumuna göre diğer uzmanlar ve sağlık çalışanları da dahil olabilir.

Rehabilitasyon uzmanı hastanın katılacağı tedavi programını oluşturur. Rehabilitasyon programı hastanın ihtiyaçlarına göre belirlenir. Rehabilitasyon hastaneden taburcu olduktan sonra da devam eder. Rehabilitasyon ekibi belli aralıklarla toplanarak hasta viziti yapar. Bu vizitlerde iyileşme durumu, rehabilitasyon hedeflerinin belirlemesi, karşılaşılan problemler ve tedavi programı sona ererken taburculuk planı konuşulur.

Hasta ve ailesinin rehabilitasyon sürecine dahil olması çok önemlidir. Kendi ulaşmak istediğiniz hedefleri paylaşın. Karşılaştığınız sorunları bildirin.

İnme komplikasyonları nasıl önlenir?

Komplikasyon bir hastalık veya tedavi girişimine bağlı oluşan istenmeyen ek yeni sorunlardır. İnme komplikasyonları arasında şunlar sayılabilir:

• Bacak damarlarında pıhtı oluşması
• Yatak (basınç) yaraları
• Akciğer ve idrar yolu enfeksiyonları

Rehabilitasyon ekibi komplikasyon oluşmaması, oluşursa tedavi edilmesi için çalışacaktır. Yataktan kalkamayan hastanın doğru pozisyonlanması gerekir. İnmeden sonra mümkün olan en kısa zamanda kol ve bacak eklemlerinin hareket ettirilmeye başlanması gerekir. Bunlar hem kasların normal gerimde kalmasına yardım eder hem de komplikasyonları önler.

Kan pıhtılaşması

İnme damar tıkanmasına bağlı gelişmişse kanın pıhtılaşmasını önlemek için ilk iki hafta aspirin verilebilir. İnmeden sonra kişi hareketsiz kaldığından damar içinde kan pıhtılaşması oluşabilir. Hasta tekrar aktif olmaya başladıkça kan pıhtılaşma riski azalır. İki hafta sonunda hasta tekrar değerlendirilir. Eğer hala pıhtı oluşma riski yüksekse heparin gibi ek bir kan sulandırıcı ilaç verilmesi gerekebilir. Heparin cilt altına iğne ile yapılır.

Yatak yaraları

İnmenin en sık görülen etkilerinden biri vücudun bir kısmını hareket ettirememektir. Hareket edememek yatak yarası oluşma riskini arttırır. Yatakta kendi kendine hareket edemeyen hastalar için sağlık personeli veya bakım verenlerin belli aralıklarla hastaya pozisyon değişimi yaptırması gerekir. Yatak yarası oluşma riski sağlık çalışanları tarafından düzenli olarak tekrar değerlendirilir.

Enfeksiyonlar

Akciğer ve idrar yolu enfeksiyonları inme rehabilitasyonu sırasında sık olarak görülür. Doktorunuz herhangi bir enfeksiyon şüphesi veya belirtisinde gereken araştırmaları yapar ve tedaviyi başlar.

İnme geçiren hasta kol veya bacağını hareket ettirmede zorlanırsa ne yapılır?

İnmenin en sık görülen sonuçlarından biri vücudun bir tarafında ortaya çıkan kuvvetsizliktir. Hasta sağ ya da sol tarafındaki kol veya bacağını veya ikisini birden hareket ettirmede zorlanabilir. Vücudun bir yanında hiç hareket olmayabilir. Bu nedenle daha önce çok kolay yapılan giyinme, kendine bakım gibi işler çok zor hale gelebilir. İnme tedavisi ile el ve kol hareketlerini geri kazanmaya yönelik egzersizler ve rehabilitasyon uygulanır. Egzersizler kasların fazla gergin ve sıkı olmasını da önler.

Kol hareketini geri kazanmaya yönelik çeşitli terapiler bulunur:

• Zorunlu kullanım tedavisi: Sağlam kolu kısıtlayan bir askı kullanılarak günlük işler ve egzersizlerde felçli kolun kullanılması.
• Mental pratik: Hareketin yapıldığının zihinde canlandırılması.
• Robotik rehabilitasyon: El / kol robotu ile yapılması istenen hareketler bilgisayar kontrolü ile bol tekrarlı ve yüksek bir kesinlikle yaptırılabilir. Sanal gerçeklik veya arttırılmış gerçeklik teknolojileri ile hastanın motivasyonu arttırılır, hareketler amaca yönelik uygulanabilir.

Eğer inme geçirmiş felçli hasta omzunu hareket ettirmede zorlanıyor, ağrı çekiyorsa omuzda kısmi çıkık (subluksasyon) olabilir. Doktorunuz böyle bir durum olup olmadığını araştırır. Eğer böyle bir risk varsa önleyici ve tedavi edici yaklaşımlarda bulunulur.

İnmeli hastanın yürüme ve denge sorunları varsa neler yapılır?

İnme sonrası yürüme ve denge sorunları oluşabilir. Tekrar yürümeye başlamak ve yürümeyi kolaylaştırmak için çeşitli rehabilitasyon yöntemleri ve araçları vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Ayak-ayak bileği ortezi (AFO): Ayak ve ayak bileği üzerine giyilerek denge ve yürümeyi kolaylaştıran cihazlardır.
• Fiziksel zindelik egzersizleri: Yürüme veya ağırlık kaldırma gibi belli bir egzersizin düzenli bir şekilde yapılması.
• Yürüyüş bandı / treadmill egzersizleri: Yürüyebilen hastalarda yürüme hızının arttırılmasını sağlar.
• Kas güçlendirme egzersizleri: Kasları güçlendirmek için yapılan egzersizler.
• Tekrarlı görev alıştırmaları: Sandalyeden ayağa kalkma gibi günlük aktivitelerin bol tekrarla yapılması.
• Fonksiyonel elektrik stimülasyonu: İnmenin etkilediği vücut kısımlarındaki sinirleri uyararak düşük ayağın tedavisi (hareketle koordineli bir şekilde ayağın bilekten yukarı kaldırılması sağlanır).
• Robotik rehabilitasyon: Robotik yatak, yürüme robotu, yer çekimsiz (anti-gravite) yürüme bandı gibi teknolojilerle hem erken dönemde yürüme egzersizlerine başlanabilir hem de bu egzersizler yoğun ve güvenle yapılabilir.
• Bilgisayarlı denge sistemleri: Denge rehabilitasyonunda kullanılır.

İnme tedavisi – Yutma ve yemek yeme güçlüğü varsa ne yapılır?

Bazen inme nedeniyle kişide yutma ve yemek yemede sorunlar ortaya çıkar. Hasta herhangi bir şey yiyip içmeden önce su yutma testi yapılarak suyu yutup yutamadığı değerlendirilir. Eğer yutma sorunu varsa ilk günler burundan hortumla (nazogastrik tüp) beslenebilir. Yutma bozukluğu olan hastalar için daha sonra ayrıntılı yutma değerlendirmesi yapılır. Bu değerlendirmede kamera ile yutağa bakma veya videofloroskopi denilen video-röntgen filmleri kullanılabilir. Buna göre hangi kıvamda katı ve sıvıları güvenli yutabildiği belirlenir. Yutmayı kolaylaştırıcı teknikler öğretilir. Bir hafta sonunda hala yutma bozukluğu devam eden hastalara özel yutma rehabilitasyon programı başlatılır.

Yemek yeme güçlüğü olan hastalar yetersiz beslenme ve susuz kalma riski altındadır. Hastanın beslenme yetersizliği riski düzenli aralıklarla tekrar değerlendirilir. Yutma bozukluğunun uzun sürmesi beklenen hastalarda genelde inmeden sonra 3. haftada mide tüpü (PEG) açılarak mideden beslenmeye geçilir.

İnmeli hastada konuşma ve anlama bozukluğu varsa ne yapılır?

İnme geçiren kişilerde iletişim sorunları oluşabilir. Hasta kendini ifade etmekte zorlanabilir, başkalarının ona söylediklerini anlayamayabilir. Buna afazi denilir. Afazi konuşma, yazma, söyleneni ve okuduğunu anlama fonksiyonlarını bozabilir. Afazisi olan hastalar konuşma terapistine yönlendirilir. Konuşma terapisi haftada en az 2 saat sürmelidir. Konuşma terapisi 6 ay süreyle devam edebilir.

Bazen inmeden sonra dizartri denilen sorun oluşabilir. Dizartride anlama, kelime bulma gibi lisan fonksiyonları bozulmaz ancak ağız ve dil kaslarındaki zayıflıktan ötürü yavaş, bozuk ve peltek konuşma olabilir. Dizartri de konuşma terapisi ile düzelebilir.

İnmeli hastada düşünme sorunları / bilişsel sorunlar varsa ne yapılır?

İnme kişinin düşünme yetilerini de etkileyebilir. Lisan, yüz tanıma, nesne tanıma, yeni bilgileri öğrenme gibi fonksiyonlar bozulabilir. Hafıza ve dikkat de etkilenebilir.

İnmenin düşünme fonksiyonları üzerindeki etkisi inmenin tipine ve inme öncesi genel sağlık durumuna bağlıdır. Beyin ile zihinsel fonksiyonlar arasındaki ilişki nöropsikiyatrik açıdan dil ve hafıza fonksiyonları gibi yetiler değerlendirilerek belirlenebilir. Değerlendirmeden elde edilen bilgiler hastanın bilişsel yönden güçlü ve zayıf yönlerini anlamaya yardım eder. Bundan yola çıkarak rehabilitasyon hedefleri oluşturulur.

İnmeli hastada görme sorunları varsa ne yapılır?

Görme ile ilgili sorunlar inmeden sonra sıktır. Çok çeşitli görme sorunları oluşabilir. Hasta normal görme alanındaki her şeyi göremeyebilir. Bir taraftaki şeyleri görürken diğer tarafı göremeyebilir. Bulanık veya çift görme olabilir. Okuma güçlüğü çekebilir.

İnme tedavisi, inmeye bağlı olmayan katarakt gibi görme sorunları nedeniyle de zorlaşabilir. Görme bozukluğu hareket, günlük işler ve rehabilitasyona katılımı olumsuz etkileyebilir. Bu açıdan gerektiğinde göz hastalıkları uzmanına danışılır.

İnme geçiren hastanın ağrı şikayeti nasıl tedavi edilir?

Bazı hastalarda inmeden sonra ağrı olabilir. Yeterince hareket edememe ağrı sebebi olabilir. Doktorunuz ağrınız olup olmadığını ve şiddetini soracaktır. Ağrı olduğunda mümkün olduğunca çabuk tedavi edilir.

Bazı inme hastaları santral ağrı denilen zonklayıcı bir ağrıdan yakınabilir. Santral ağrı inmenin etkilediği yüz, kol, bacak ve gövde gibi vücut kısımlarında hissedilir. Bu ağrı inmeden hemen sonra değil, belli bir zaman geçtikten sonra oluşabilir.

Santral ağrı normal ağrı kesicilerle kolayca tedavi edilemez fakat başka ilaçlar yararlı olabilir. Örneğin ilk kullanımları depresyon veya nöbet tedavisi olmuş bazı ilaçlar santral ağrıyı dindirmede etkilidir. Doktorunuz size uygun ilacı önerecek ve yan etkileri hakkında bilgilendirecektir.

Felçli hastalarda sıklıkla omuz ağrısı oluşur. Bu omuz kaslarının zayıflığından kaynaklanır. Omuz ağrısını önlemek ve oluşmuşsa tedavisi rehabilitasyon sürecinizin bir parçasıdır.

İnme geçirmiş hastanın mesane ve bağırsak sorunları nasıl tedavi edilir?

Çoğu kişi inme sonrası idrar kaçırma şikayeti yaşar. Doktorunuz işeme fonksiyonunu değerlendirerek uygun tedaviyi başlayacaktır.

Bazı kişilerde inme sonrası bağırsak sorunları, gayta kontrolünün bozulması görülebilir. Böyle sorunlar varsa rehabilitasyonda tedaviye yönelik yaklaşımlar uygulanır.

İnmeli hastanın duygusal sorunları olursa ne yapılır?

İnme sonrası kişi duygularını kontrol etmekte zorlanabilir. Öfke, umutsuzluk, yas, endişe, depresyon gibi hisler sık görülür. Bunlar yeni duruma yönelik normal cevaplardır. Ancak bu tür duygular sürekli olursa iyileşme ve rehabilitasyon sürecini olumsuz etkileyebilir. Doktorunuz depresyon gibi bir duygu durumu bozukluğu olup olmadığını düzenli olarak kontrol eder, şüphelendiği durumlarda psikiyatriye danışacaktır. Eğer depresyon tanısı konulursa veya sebepsiz yere ağlama ve gülmeler varsa (duygusal dalgalanma) ilaç tedavisi başlanabilir.

İnmeli hasta hastaneden nasıl taburcu edilir?

İnme tedavisi ve rehabilitasyonu tamamlandıktan sonra hasta eve taburculuğa hazırlanır. İnmeli hasta eve dönerken evde bazı değişiklikler yapılması gerekebilir. Bunlar hastaneden taburcu olmadan önce yapılmalıdır. Örneğin banyo ve tuvalete tutunma barları eklenmesi gerekebilir.

İlginizi çekebilir: Felçli Hastalar için Evde Fizik Tedavi

İnmeli hasta cinsel hayatına geri dönebilir mi?

İnme kişide yorgunluk ve endişe oluşturabilir. Aynı zamanda kendine güven ve vücut algısı sorunları yapabilir. Kullanılan bazı ilaçlar da cinsel ilgiyi azaltabilir. Bu tür sorunlar cinsel yaşamı bir miktar zorlaştırabilse de inme geçiren hastalar cinsel yaşamlarına geri dönebilir.

İnmeden sonra işe dönülebilir mi?

İnmeden sonra günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığını kazanan kişide bir sonraki hedef iş yaşamına geri dönmektir. Eğer rehabilitasyona rağmen belli kısıtlılıklar kalırsa sağlık kurulu başvurusu ile özür oranı hesaplaması yapılır ve kişinin durumuna uygun bir işte çalışması sağlanabilir.

İnme geçiren kişiler araba sürebilir mi?

İnmeden sonra en az bir ay araba kullanmamanız gerekir. Bir ay sonunda yeterli iyileşme olduysa doktorunuz araba kullanmanıza onay verebilir. Eğer bir ay sonunda iyileşme sağlanmadıysa sağlık kurulu değerlendirmesi ile özel tertibatlı araç kullanıp kullanamayacağına karar verilir.

İnme geçiren kişinin tekrar inme geçirme riski var mıdır?

İnme geçirmek ikinci bir inme için risk faktörüdür. Bu nedenle inme belirtilerini hem hasta hem de etrafındakiler çok iyi bilmeli ve acil bir durumda yapılması gerekenlere önceden hazırlanmalıdır.