Bası ya da yatak yaraları cildin uzun süre basınç altında kalması nedeniyle cilt ve cilt altı dokularda oluşan yaralardır. Herhangi bir nedenle hareket edemeyen, bilinci kapalı, yatağa bağımlı, dolaşım bozukluğu olan ya da dokunma duyusunda bozukluk olan kişilerde görülebilir.
Bası Yarası Belirtileri Nelerdir?
Yatak yaraları vücudun baskı altında kalan herhangi bir yerinde açılabilir. En sık kemiklerin cilde yakın olduğu topuk, dirsek, kalça ve kuyruk kemiği üzerinde oluşur. Çocuklarda başın arkasında görülebilir. Çoğunlukla kademeli olarak gelişseler de bazen birkaç saat içinde bile yara açılması mümkündür.
Erken belirtiler: Ciltte renk değişikliği oluşur. Açık tenlilerde kırımızı alanlar, koyu tenlilerde mor veya mavimsi alanlar meydana gelir. Üzerine basıldığında renkte soluklaşma veya beyazlaşma olmaz. Etkilenen kısım sıcak, süngersi veya sert olabilir. Kişi o bölgede ağrı veya kaşıntı hissedebilir. Bu özellikler birinci evre yatak yarasını işaret eder.
Geç belirtiler: Erken dönemde cilt bütünlüğü korunsa da önlem alınmazsa hızlıca yara açılır, genişleyip derinleşir. Kabarcıklı yara oluşması ikinci evreye geçtiğini gösterir. Cilt altına ulaşan daha derin yara üçüncü evre anlamına gelir. Kas ve kemiğe kadar ulaşan yaralar ise dördüncü evredir.
İlginizi Çekebilir: İnme Tedavisi Nasıl Olur?
Bası Yaraları Kimlerde Olur?
Herhangi bir hastalık veya ameliyat nedeniyle yatakta hareketsiz kalmak, felç geçirmek, obezite, idrar veya dışkı kontrolü olmaması, kötü beslenme, susuz kalmak, yaşlılık, şeker hastalığı, damar hastalığı, böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği, multiple skleroz, Parkinson hastalığı yatak yarası açılması için risk faktörü olan durumlardır.
Ne Yapmalı?
Yatak yarasının erken belirtileri olduğunda müdahale edilmez ve kendi haline bırakılırsa hızlıca kötüleşir. Hastanede yatan hastalara yatak yaraları açısından sürekli risk değerlendirmesi yapılır ve ciltleri kontrol edilir. Ancak bazen tüm önlemlere rağmen yara oluşabilir. Evde yatağa bağımlı kişilerde ve tekerlekli sandalyede uzun vakit geçirenlerde de yatak / bası yarası oluşabilir.
Ciltte kızarıklık, ödem, yaradan püy (iltihaplı sıvı) gelmesi, ağrının kötüleşmesi, yüksek ateş gibi belirtilerde hemen tıbbi destek alınmalıdır.
Tedavi
Tedavi yaranın evresine ve büyüklüğüne göre değişir. Birinci evre ve küçük yaralarda o bölgenin basınç altında kalmamasına dikkat etmek, uygun pozisyonlama ve sık pozisyon değişimi yeterli olabilir. Daha ileri evrelerde ise özel pansumanlar yapılır.
Ölü dokular varsa debridmanla temizlenip uzaklaştırılır. Dördüncü evre ve geniş alanları etkileyen bası yaralarının pansumanla kapanması öngörülmüyorsa plastik cerrahi tarafından cilt kaydırma ameliyatı (flep) ile kapatılabilir.
Sağlıklı ve dengeli beslenme yaraların iyileşebilmesi için kritiktir. Havalı yatak kullanımı popüler olsa da yapılan bilimsel çalışmalar çelişkili sonuçlar vermektedir. Genel olarak havalı yatak kullanımının yatak yarası açılması riskini azalttığını söyleyemiyoruz.
İlginizi Çekebilir: Kapsamlı Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Nasıl Olmalı?
Önleme
- Bası yarası oluştuktan sonra tedavisi zordur. Kişinin hareketlerini de kısıtlar ve genel durumunun bozulmasına neden olabilir. Enfeksiyon kapabilir. Tüm bu nedenlerle risk faktörü olan kişilerde uygun tedbirlerin alınması ve yaraların hiç oluşmaması hedeflenir.
- En önemli konu düzenli aralarla kişinin pozisyonunun değiştirilmesidir. En az iki saat aralarla pozisyon değiştirilerek hep aynı bölgelerin bası altında kalmasına engel olunur. Bunun için hatırlatıcı tablolar kullanılabilir. Bu tablolara hastaya hangi saat hangi pozisyonun verildiği işlenir.
- Her gün ciltte yara oluşması belirtileri olup olmadığı kontrol edilir.
- Yeterli protein, vitamin ve mineral içeren sağlıklı beslenme sağlanır.
- Sigara bırakılmalıdır. Sigara kan dolaşımını bozduğundan bası yarası gelişimi riskini arttırır.
Okumaya Devam Edin: Omurilik Felci ve Cilt Sorunları
Bu makale Doktorfizik Tıbbi Yayın Kurulu tarafından hazırlanmış ve onaylanmıştır.