Subaraknoid kanama (SAK) beyni saran zarlar arasına kanama olmasıdır. En sık nedeni beyin damarlarındaki bir baloncuğun (anevrizmanın) patlamasıdır.
Beyin kanaması inme nedenlerinden biridir. İnmelerin büyük bölümü damar tıkanıklığına (pıhtı oluşmasına) bağlı gelişirken geri kalanı beyin kanaması sonucu oluşur. Subaraknoid kanama, bir beyin kanaması çeşididir. Tüm inmelerin %5’i subaraknoid kanamadır. Buna karşılık inme ile ilişkili ölümlerin dörtte biri SAK’tan olur. Yani diğer inme nedenlerinin çoğundan daha ölümcüldür.
Beyin etrafında üç zar tabakası vardır. En içteki pia mater, en dıştaki ise dura materdir. Ortada ise araknoid zar yer alır. Araknoid zarın altında ve pia materin üzerinde yerleşimli atardamarlar kanarsa subaraknoid kanama olarak adlandırılır.
Araknoid zar ile pia mater arası subaraknoid boşluktur. Subaraknoid boşlukta beyin-omurilik sıvısı (BOS) bulunur. BOS beyin ve omuriliği sararak adeta sıvı içinde yüzmelerini sağlar, travmalardaki şokları emer. Ayrıca BOS akımı ile beyindeki atık maddeler uzaklaştırılır. Subaraknoid kanamada BOS’a kan karışır.
SAK Belirtileri
İlk belirtisi genelde aniden başlayan ve kişinin hayatında hissettiklerinin en şiddetlisi olarak tarif edilen baş ağrısıdır. Ense sertliği, bulantı, kusma, dilde ağırlaşma, konuşma bozukluğu, kafa karışıklığı (konfüzyon), ilgisizlik (apati), nöbet, ışıktan rahatsız olma, bulanık görme, çift görme, göz içine kanama, kan basıncında hızlı yükselme gibi belirtiler görülebilir.
Baş ağrısı ve ense sertliği beyin zarlarının iltihabı menenjitle karışabilir. Subaraknoid kanamada menenjitten farklı olarak ateş yüksekliği ya da cilt döküntüsü görülmez.
SAK belirtileri kısa süre içinde hızla şiddetlenebilir ve kişide bilinç kaybı olabilir. SAK şüphesi olan durumlarda gecikmeden 112 aranmalıdır.
Neden Olur?
SAK kendiliğinden (spontan) veya travma sonucu oluşabilir.
Kendiliğinden meydana gelen tüm SAK’ların %80’i anevrizma rüptürü sonucu meydana gelir. Anevrizma atardamar duvarının esneyerek baloncuk oluşturmasıdır. Kan basıncının yükselmesi baloncuğu zayıf noktasından patlatabilir.
Subaraknoid kanama yapabilen diğer bir durum arteriyo-venöz malformasyondur (AVM). AVM atar ve toplar damarlar arasında gelişimsel olarak ortaya çıkan anormal damar yumağıdır.
Sigara kullanımı, hipertansiyon, aşırı alkol tüketimi, kokain kullanımı, kanın pıhtılaşmasını etkileyen hastalık olması (örneğin hemofili), kan sulandırıcı ilaç kullanımı ve yakın bir akrabada SAK öyküsü olması kişinin riskini arttırabilir.
Travma sonucu SAK gençlerde daha çok trafik kazası, yaşlılarda düşmeye bağlı gerçekleşir.
Tanı
Şiddetli baş ağrısı ve ense sertliği olan bir kişide subaraknoid kanamadan şüpheleniliyorsa ilk olarak beyin bilgisayarlı tomografisi (BT) çekilir. MR görüntüleme kanama ile damar tıkanıklığını ayırt etmeye yardım eder. Belden su çekilmesi (lomber ponksiyon) ile beyin-omurilik sıvısında kan hücresi olup olmadığı analiz edilebilir.
Tedavi
İlaç tedavisi olarak kan basıncını ve damar spazmını kontrol altına alan ilaçlar kullanılabilir. Ağrı kesiciler baş ağrısını azaltmak için verilebilir. Sebep anevrizma ise cerrahi olarak klipleme ya da damar içi müdahale (endovasküler koil) yapılabilir. Anevrizma ve AVM’ye yönelik girişim tekrar kanama riskini azaltmak için de uygulanabilir.
Subarakoid kanamanın en önemli komplikasyonlarından biri beyin damarlarının refleks olarak daralmasıdır (vazospazm). Bu nedenle beyin dolaşımı daha da bozularak koma hatta ölüm gerçekleşebilir. Bunu önlemek için ilaç ve serum tedavileri yapılır.
Kanamanın diğer sonuçları arasında epilepsi (nöbet) ve hidrosefali (BOS dolaşımının bozulmasına bağlı olarak beyinde sıvı birikmesi) vardır. Epilepsi için önleyici ilaç tedavileri kullanılabilir. Hidrosefali gelişenlerde fazla sıvıyı boşaltmak için beyin içindeki boşluklara şant yerleştirilebilir.
Fizik Tedavi
Subaraknoid kanama oldukça tehlikeli bir durumdur. Vakaların %20’si hastaneye ulaşamadan ya da ulaştıktan sonraki ilk 24 saat içinde ölür. Hayatta kalanların üçte birinde bilişsel komplikasyonlar oluşur, üçte ikisinde yaşam kalitesini bozacak ölçüde kısıtlılık gelişir.
Kişinin ne derece iyileşme göstereceği kanamanın şiddeti ile ilişkilidir. Bazı belirtiler kısa sürelidir ve kendiliğinden düzelebilir. Ancak uzun dönemli fonksiyon kayıpları varsa fizik tedavi ve rehabilitasyon gerekir.
SAK bir inme çeşididir. En başarılı sonuçların alınabilmesi için hasta inme rehabilitasyonunda uzmanlaşmış bir fizik tedavi kliniğinde tedavi görmelidir. Beyin hasarı kişinin hareket, konuşma, yutma, muhakeme gibi çeşitli yetilerini bozabilir. Tüm bu olası etkilenmelerin bütüncül değerlendirilmesi ile fizik tedavi planlanır.
İnme rehabilitasyonu hakkında daha fazla bilgi için “Hastalar ve Aileleri için Pratik Rehber” yazımızı ve oradaki bağlantıları inceleyebilirsiniz.
Referans
- D’Souza S. Aneurysmal Subarachnoid Hemorrhage. J Neurosurg Anesthesiol. 2015;27(3):222–240.
Başlık görseli: thelancet.com
