Kol veya bacak gibi uzuv kaybı geçiren kişilerde artık mevcut olmayan vücut kısımlarında ağrı oluşabilir. Buna fantom ağrı veya hayalet ağrı denilir. En çok el, ayak, kol, bacak kaybı ile sonuçlanan amputasyonlardan sonra bildirilse de meme dokusunun alındığı mastektomi sonrası gibi başka doku ve organ kayıplarında da bildirilmiştir. Hayalet ağrı bazen kendi kendine zamanla geçse de diğer durumlarda şiddetli bir şekilde uzun süre devam edebilir. Erken tedavi başlanırsa iyileşme şansı daha fazladır.
Neden Olur?
Hayalet ağrının neden oluştuğu kesin olarak bilinmemektedir ancak bu konuda birkaç teori vardır. Omurilik ve beyindeki sinirler ampute kol veya bacaktan gelen sinyaller kaybolunca yeniden organize olur. Buna bağlı olarak vücutta yanlış bir şeyler olduğunu gösteren ağrı sinyalleri oluşabilir. Sinirlerin yeniden organize olmasının diğer bir işareti kişinin var olan omuz, dudak gibi bir yerine dokunulduğunda eksik olan uzva dokunuluyormuş gibi hissedebilmesidir. Maymunlar üzerinde yapılmış deneylerde uzuv kaybı sonrası beynin duyusal korteksinde önemli değişiklikler olduğu gösterilmiştir.
Hayalet ağrı amputasyon güdüğündeki sinir uçlarının hasarlanması ve skar dokusu kaynaklı olabilir.
Amputasyon öncesinde o organda ağrı çeken kişiler ve amputasyon güdüğü kaynaklı ağrısı olanlar hayalet ağrı gelişimi için daha yüksek risklidir.
Hayalet Ağrı Nasıl Hissedilir?
Ağrı oldukça kişisel bir tecrübedir ve fantom ağrı da farklı kişilerce farklı şekillerde tarif edilmektedir. Ampute kişilerin %60-80’inde ampute uzuvlarıyla ilgili çeşitli halet hisler oluşmaktadır ve bu hislerin büyük kısmı ağrılıdır. Yanma, batma, iğne batması, burkulma, ezilme, elektrik çarpması gibi hisler oluşabilir. Ağrı dışında kişi artık var olmayan parçasının hareket ettiğini, kaşındığını, sıcak veya soğuğa maruz kaldığını hissedebilir. Dokunma, basınç gibi duyular alabilir.
Şikayetler genelde gelip geçicidir. Ataklar halinde olur. Atakların şiddeti ve sıklığı zamanla azalabilir. Stres, endişe, hava değişimi gibi etkenler ağrıyı tetikleyebilir.
Tedavi
Hayalet ağrı için spesifik bir ilaç yoktur. Ancak epilepsi, depresyon gibi başka sorunlarda kullanılan ilaçların hayalet ağrı şikayetlerinde azalma sağladığı bilinmektedir. Bazı kişiler morfin türevi ağrı kesicilerden yarar görebilir.
Elektrik stimülasyonu, vibrasyon terapisi, biofeedback, ayna terapisi, akupunktur, bilişsel-davranışsal terapiler hayalet ağrı tedavisinde kullanılan ilaç dışı tedavilerdir.
Ayna terapisinde sağlam tarafın ayna görüntüsünü izlemek kaybedilmiş uzvun hareket ettirilebildiği yanılsamasını oluşturur. Kişi böylece ampute uzvunu hareket ettirerek potansiyel olarak ağrılı pozisyonlardan çıkarabilir.
Omurilik stimülasyonu, beyin stimülasyonu ağrı tedavisinde kullanılabilen girişimsel yöntemlerdir. Eğer amputasyon güdüğündeki hasarlanmış sinir uçlarının ağrı nedeni olduğu düşünülüyorsa revizyon cerrahisi yapılabilir.
Referans
- L. Nikolajsen, T. S. Jensen, Phantom limb pain, BJA: British Journal of Anaesthesia, Volume 87, Issue 1, 1 June 2001, Pages 107–116.
