Ampute rehabilitasyonu el, kol, ayak, bacak gibi uzuv kaybı yaşayan kişilerin protez kullanımı ile normal yaşama dönüşlerini amaçlar. Amputasyon sonrası uzvun kalan kısmına güdük denilir. Ameliyat sonrası kaybedilen uzuv kısmının yerine görüntü ve fonksiyon açısından geçecek protez seçilerek kullanılır.
Uzuv kaybı kişide vücut algısı, kendine bakım, öz saygı ve hareket alanlarında kalıcı etkiler bırakabilir. Rehabilitasyon süreci ameliyattan hemen sonra akut dönemden itibaren başlar. Planlı (elektif) bir amputasyon söz konusu ise süreç ameliyat öncesini de kapsar. Kişinin genel sağlık durumu iyileştikçe rehabilitasyon programı yoğunlaşır.
Amputasyon Nedenleri
Amputasyonların %1-4 kadarı doğuştan uzuv eksikliği iken, geriye kalan büyük kısmı kişinin yaşamında oluşan travma, tümör cerrahisi, damar hastalığı, şeker hastalığı gibi nedenlerle meydana gelmektedir. Amputasyon yeri ve yaşa göre nedenler değişmektedir. Kol ve el amputasyonlarında travma %75 oranla başı çekerken ayak ve bacak amputasyonlarında en sık neden şeker hastalığı ve periferik damar hastalığıdır. Genç ve orta yaşta travmatik nedenler daha sıktır. Yaşlılarda kronik hastalıklar başlıca nedendir. Çocukluk çağında ise kanser nedeniyle uygulanan amputasyonlar daha sıktır.
Ampute rehabilitasyonunun başarısını etkileyen bazı faktörler:
- Amputasyonun seviyesi ve tipi
- Oluşan engelliliğin tipi ve derecesi
- Kişinin genel sağlık durumu
- Aile desteği
Rehabilitasyonun amacı ampute kişiyi bireysel ve sosyal hayatta maksimum fonksiyonel kapasitesine ulaştırmaktır. Bunun için hasta ve ailesi ile beraber, hastanın ihtiyaçları doğrultusunda rehabilitasyon hedefleri belirlenir. Fizik tedavi ve rehabilitasyon doktoru, ortopedi ve travmatoloji doktoru, fizyoterapist, rehabilitasyon hemşiresi, ortez-protez teknisyeni, psikolog, diyatisyen, sosyal çalışmacı gibi farklı sağlık profesyonelleri ekip halinde rehabilitasyonu gerçekleştirir. Hastanın aktif katılımı programın başarısında temeldir.
Ampute Rehabilitasyon Programı Konuları
- Yara iyileşmesi ve güdük bakımına yönelik tedaviler
- Günlük yaşam aktivitelerinde bağımsızlığı sağlamaya yönelik aktiviteler
- Kas kuvveti, dayanıklılık ve koordinasyonu arttırıcı egzersizler
- Protezin giyilmesi ve kullanılması
- Ameliyat sonrası ve fantom ağrılarla başa çıkmak
- Yeni vücut algısına alışma döneminde psikolojik destek
- Yardımcı araçların kullanılması
- İyileşmeyi hızlandıran beslenme desteği
- Mesleki danışmanlık
- Ev ve çalışma ortamının erişilebilirlik, güvenlik ve fonksiyonel açıdan değerlendirilmesi ve uyarlanması
- Hasta ve aile eğitimi
Ampute Rehabilitasyonu Evreleri
- Ameliyat öncesi (pre-operatif): Vücudun genel durumu değerlendirilir, hastaya eğitim verilir. Cerrahi amputasyon seviyesi belirlenir. Ameliyat sonrası kullanılacak protez planlanır.
- Amputasyon ameliyatı: Güdük uzunluğu, kas, yumuşak doku ve cildin yeniden şekillendirilmesi, ameliyat sonrası pansuman ve sargı.
- Ameliyat sonrası akut dönem: Yara iyileşmesi, ağrı kontrolü, gövde ve gövdeye yakın eklemlerin hareketi, duygusal ve psikolojik destek.
- Protez öncesi dönem: Güdüğün bakımı, şekillenmesi, küçülmesi, kas kuvvetinin arttırılması.
- Protez reçeteleme: Protezin reçetelenmesi ve imal edilmesi. Güdük son şeklini alana dek geçici protez kullanılır.
- Protez eğitimi: Protezin giyilmesi ve kullanılmasına yönelik alıştırmalar.
- Topluma entegrasyon: Aile ve toplum yaşamına entegrasyonun sağlanması.
- Mesleki rehabilitasyon: İşe, üretken yaşama dönüş için planlama ve eğitim. Eski işte değişiklikler yapılması gerekebilir.
- Takip dönemi: Protezli yaşam için uzun dönemli takip ve destek.
Referans
Esquenazi, Alberto. (2004). Amputation rehabilitation and prosthetic restoration. From surgery to community reintegration. Disability and rehabilitation. 26. 831-6.
