Beyincik veya Latince ismiyle serebellum beynin arka alt tarafında yer alan merkezi sinir sistemi organıdır. Boyut ve yapı olarak beynin daha küçük bir versiyonuna benzetilebilir. Tıpkı beyin gibi iki yarı küreden (hemisferden) oluşur. Ağırlık olarak beynin onda birini oluşturmasına karşın beyindeki nöronların yaklaşık yarısı serebellumda yar alır.
Beyinciğin Görevleri
Serebellumun en önemli fonksiyonu hareketlerin düzenlenmesidir. İstemli bir hareket yaptığımızda ilk sinyal beynimizdeki motor kortekste oluşur. Sinyaller kaslara ulaşmadan önce serebelluma gider. Serebellum planlanan hareketler hakkında bilgiyi serebral korteksten alır. Vücudun pozisyonu hakkında bilgi ise omurilik yoluyla serebelluma ulaşır. Bu bilgileri kullarak hareketin akıcı olmasını ve dengenin korunmasını sağlar.
Örneğin ayakta dururken masadaki bir bardağa uzanmak istediğimizi düşünelim. Bardağa uzanma planı motor kortekste oluşur. Fakat bu planın akıcı hareketle sonuçlanması için birkaç şeyin olması gerekir. İlk olarak vücudumuzun mevcut pozisyonuna göre hareket icra edilmelidir. İki ayak üstünde durmaya kıyasla tek ayağa yüklenmişken gereken hareketler farklıdır. Ayrıca harekete karşı gelen kaslar engellenmelidir. Örneğin kolu uzatmayı sağlayan kaslar çalışırken kolu bükmeyi sağlayan kaslar gevşeyebilmelidir. Bu nedenle serebellumun motor korteksten aldığı hareket planını vücudun ve kasların mevcut durumu hakkında bilgi ile entegre etmesi önemlidir.
Bardağa uzanma esnasında yol boyunca harekette pek çok küçük düzeltme yapılması gerekir. Dışarıdan bakıldığına hareketlerimiz uzanma, tutma gibi birkaç büyük bileşenden oluşuyor gibi görünse de beynimizde çok daha küçük bileşenleri vardır. Her bileşenin planı bir önceki hareket bileşeninden gelen sonuçlara göre değişir. Yani elimizi bardağa uzatırken beynimiz el ve kolumuzun pozisyonu hakkında gerçek zamanlı bilgiler alır ve hareket esnasında bu bilgilere göre değişiklikler yapar. Bu değişiklikler milisaniyeler içinde, bilinçsizce gerçekleşir. Beyincik hareketteki bu küçük ancak sürekli düzenlemelerin yapılmasını sağlar. Beyincik orijinal hareket planından sapmalar tespit ettiğinde, bunları düzeltmek için gereken planı motor kortekse gönderir ve bu bilgiler hareketin bir sonraki bileşeni üzerinde etkili olur.
Beyincik Hasarı
Beyincik hasarı inme, beyin kanaması, travma, tümör, enfeksiyon, genetik anormallikler gibi nedenlerle oluşabilir.
Serebellumun hata tespit ve düzeltme mekanizması hareketlerimizin kesin, pürüzsüz ve koordineli olmasında önemli rol oynar. Bu özellikler serebellum hasarı olan bir kişinin hareketlerinde daha belirgin fark edilir. Serebellum hasarı felce yol açmaz ancak denge kaybı, hareketlerde yavaşlama ve kabalaşma yapabilir. Kas koordinasyon bozukluğu ataksiye neden olur. Serebellar atakside hareketin başlatılmasında değil, icrasında sorunlar görülür. Hareketlerin zamanlaması bozuktur, titreme ve sıçrayıcı tarzda hareketler görülür. Göz hareketlerinin kontrolünde de serebellumun rolü vardır. Konuşmanın akıcılığını sağlar, serebellum hasarında konuşma güçlüğü görülebilir.
Serebellum yeni hareket paternlerini öğrenmede de önemlidir. Bisiklet sürme, araba kullanma gibi bir hareketi ilk defa denediğimizde beceriksizce davranırız. Pratik yaptıkça ve öğrendikçe hareketler akıcılaşır ve otomatikleşir. Bu öğrenme süreci serebellumdaki sinapsların güçlenmesi ile ilişkilidir.
Serebellum hasarında kişide bilişsel ve duygusal bozukluklar da görülebilir. Bu da beyinciğin hareketin koordinasyonu dışında da görevleri olduğunu göstermektedir.
Referans
- Reeber SL, Otis TS, Sillitoe RV. New roles for the cerebellum in health and disease. Front Syst Neurosci. 2013;7:83. Published 2013 Nov 14.
