İngilizce feedback kelimesi dilimize geri bildirim veya geri besleme olarak çevrilmektedir. Bir sistemin çıkışındaki bilginin girişe geri verilerek çıkıştaki bilgi hatasının düzeltilmesini sağlar. Biofeedback terimi ise insan vücudunda genelde kişinin pek farkına varmadan gerçekleşen belli fonksiyonların elektronik alıcılar ile algılanıp gerçek zamanlı görsel-işitsel-dokunsal geri bildirim verilmesi anlamına gelmektedir. Son yıllarda sanal gerçeklik teknolojisi ile geri bildirim veren yöntemler de geliştirilmiştir.
Biofeedback Nedir?
Biofeedback vücudun bazı fonksiyonlarını kontrol etmeye yardımcı bir tekniktir. Kalp hızı, cilt sıcaklığı, kan basıncı gibi fonksiyonlar sinir sistemi tarafından otomatik olarak kontrol edilir. Egzersiz gibi aktiviteler, heyecan veya sinirlilik gibi psikolojik etkenler bahsettiğimiz otonom fonksiyonları etkiler. Normalde istemli kontrolün olmadığı bu fonksiyonlar üzerindeki kontrolü arttırmak amacıyla biofeedback yöntemi kullanılabilir. İnme, beyin hasarı, MS gibi nörolojik sorunlarda kas güçsüzlüğü, spastisite, denge bozukluğu gibi sorunların iyileştirilmesinde etkili bulunmuştur. Biofeedback kronik ağrı, migren tipi baş ağrıları, idrar kaçırma, yüksek tansiyon, beyin hasarına bağlı felç gibi sorunların tedavisinde yararlı olabilir.
Biofeedback sırasında vücudun durumunu ölçmek için genelde bazı elektriksel sensörler kullanılır. Böylece belli kasların kasılması veya gevşemesi gibi normalde fark edilmesi zor küçük değişiklikler tespit edilebilir. Biofeedback ile insanlar tek bir sinir hücresine bağlı kas ünitesini (motor üniteyi) kontrol etmeyi öğrenebilir. Sonuçta fiziksel performansı arttırmak veya sağlığı iyileştirmek gibi hedeflere ulaşılabilir.
Biofeedback Tipleri
Vücuttaki pek çok ölçülebilir değişken biofeedback amacıyla kullanılabilir. Parmak veya bileğe takılan sensörler nabız, cilt değişiklikleri gibi parametreleri kaydedebilir. Başa geçirilen bant ya da başlık şeklinde sensörler beyin dalgalarını ölçebilir. Giyilebilir sensörler denge, postür, hareket açıklığı gibi değişkenleri kaydedebilir.
- Elektromiyografi (EMG): Kas gerimi ve kasılmasını ölçer.
- Termal biofeedback: Cilt sıcaklığını ölçer.
- Nörofeedback / elektroensefalografi (EEG): Beyin dalgası aktivitesini kaydeder.
- Elektrodermografi (EDG): Cildin elektriksel aktivitesi ölçülür.
- Isı akışı: Vücuttaki ısı dağılımını ölçer.
- Pnömografi: Solunum sırasındaki karın ve göğüs hareketlerini ölçer.
- Kapnometre: Verilen nefesteki CO2 düzeyini ölçer.
- Hemoensefalografi: Beyin dolaşımındaki göreceli oksijenlenme oranını kafa cildinden yansıyan ışığın rengindeki farklılığa dayanarak ölçer.
- Fotopletismograf (PPG): Periferik kan akımı, kalp hızı ve kalp hızı değişkenliğini ölçer.
Pek çok farklı ölçümün biofeedback amacıyla kullanılabilmesi değişik uygulama alanlarına kapı açar. Fizik tedavide en sık EMG-biofeedback kullanılmaktadır. Tek başına değil, rehabilitasyon hedefleri çerçevesinde diğer terapi yöntemleri ile kombine olarak, onların etkisini güçlendirmek için kullanılır. Biofeedback ile hastanın fizyoterapistin yönlendirmeleri dışında kendi performansına odaklanması avantaj olabilir. Böylece hasta kendi iyileşme sürecinde kontrolü bir miktar ele alabilir. Biofeedback ile hedeflenen fonksiyonların istemli kontrolü başarıldığında cihaza bağımlılık da ortadan kalkar. Girişimsel olmayan bir yöntem olması, ilaç kullanılmaması, yan etkisi olmaması diğer avantajlarıdır.
Başlıca Kullanım Alanları
- Stres inkontinansı (öksürme, hapşırma gibi durumlarda idrar kaçırma) tedavisi
- Migren ve gerilim tipi baş ağrıları
- İnme rehabilitasyonu
- Periferik sinir yaralanmaları
- Omurilik yaralanmaları
- Serebral palsi
- Spazmodik tortikollis
- Yüz felci
- Multiple skleroz
- Ortopedik rehabilitasyon
- Fibromiyalji
- Kronik ağrı
- Boyun ağrısı
- Bel ağrısı
- Post travmatik stres sendromu
- Anksiyete
- İrritabıl Bağırsak Sendromu
- Temporomandibular eklem bozukluğu
- Hipertansiyon
- Denge bozukluğu
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu
Biofeedback Nasıl Yapılır?
Kullanılan tekniğe uygun olarak vücuda sensörler yerleştirilir. Bunlar genelde cilt üzerine yapıştırılan pedlerdir ancak farklı tipleri de olabilir. Böylece vücudun tepkisi hassas şekilde ölçülür. Ölçümler görsel, işitsel veya dokunsal geri bildirim ile verilir. Örneğin egzersiz sırasında doğru kas kasıldığında ses uyarısı gelir. Ya da gerilim tipi baş ağrısı çeken biri bu yöntemle gergin kaslarını gevşetmeyi öğrenir. Kişi duygu, düşünce veya davranışlarını değiştirerek vücudunun tepkisini kontrol etmeyi öğrenir. Tipik bir seans 30-60 dakika arası sürer. Tedavinin süresi hastalığa ve kişinin mevcut durumuna göre değişir.
Referans
- Giggins OM, Persson UM, Caulfield B. Biofeedback in rehabilitation. J Neuroeng Rehabil. 2013;10:60. Published 2013 Jun 18.
