Fibromiyalji pek çok şikayete yol açabilen, tanı konulması zor bir hastalıktır. Başlıca belirtileri vücudun büyük kısmını etkileyen ağrı ve yorgunluktur. Diğer pek çok hastalık da ağrı ve yorgunluk yapabilir. Fibromiyaljiye kesin tanı koyduran, onu diğer rahatsızlıklardan ayıran bir laboratuvar veya görüntüleme tetkiki bulunmaz. Bu nedenle uzun süreli yaygın ağrı ve halsizlik şikayeti olan pek çok kişi sorunlarının nedenini bilemeden doktor doktor gezer. Ancak fibromiyalji testi olarak kabul edebileceğimiz tanı kriterleri mevcuttur ve yazımızın konusunu oluşturmaktadır.
Fibromiyalji için Hangi Doktora Gidilir?
Aslında fibromiyalji belirtilerine dikkat eden tecrübeli bir doktor şikayetleri dinleyerek ve fizik muayene ile tanıyı koyabilir. Ülkemizde fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanları fibromiyalji hastaları ile en çok karşılaşan, bu tanıyı en çok koyan ve tedavisini düzenleyen doktorlardır. Bu nedenle kendinizde fibromiyalji olabileceğini düşünüyorsanız gitmeniz gereken bölüm fizik tedavi ve rehabilitasyondur.
Fibromiyalji Tanısı Nasıl Konulur?
Doktor muayenede ilk olarak sizin şikayetlerinizi dinler. Ağrının yeri, ne zamandır olduğu, arttıran ve azaltan faktörleri sorar. Halsizlik, dikkat dağınıklığı, net düşünememe gibi belirtiler önemli olabilir. Tanı konulmuş hastalıklarınızı, ailenizde romatizmal hastalık olup olmadığını sorabilir.
Fizik muayenede bel, boyun ve eklem muayenesi yapabilir. Kaslarda ve vücudun belli noktalarında basınçla ortaya çıkan ağrıyı değerlendirebilir. 1990 yılından 2000’li yıllara dek uzun süre fibromiyalji tanısı konulurken insan vücudunda belirlenmiş olan 18 noktadaki hassasiyet değerlendirilirdi. Bu 18 noktanın 11’inde bastırmakla ağrı oluşması fibromiyalji tanısı için gerekliydi. Günümüzde fibromiyaljiye tanı koymak için başka kriterler kullanılsa da hassas nokta muayenesine önem veren doktorlar da bulunmaktadır.
Fibromiyalji ile Karışabilecek Hastalıklar
Fibromiyalji gibi ağrı, kas tutulması ve yorgunluk yapan sık görülen rahatsızlıklardan bazıları şunlardır:
Hipotiroidi: Guatr olarak da bilinen, boynumuzun ön tarafındaki tiroid bezinin az çalışmasına bağlı tiroid hormonu eksikliği fibromiyaljiyi taklit edebilir.
Romatoid artrit: Bağışıklık sisteminin eklemlere saldırması nedeniyle oluşan kronik iltihaplı bir romatizmal hastalıktır. Özellikle el ve ayak eklemlerinde ağrı ve şişlik olur. Halsizlik de görülebilir.
Sistemik Lupus Eritematozus: Romatoid artrit gibi eklemleri tutabilen diğer bir iltihaplı romatizmadır. Güneşe hassasiyet, cilt döküntüleri, kansızlık, böbrek hastalığı gibi farklı belirtileri de olur.
Ankilozan spondilit: Bel romatizması olarak da ifade edebileceğimiz ankilozan spondilit özellikle 45 yaşından gençlerde uzun süredir devam eden (kronik) bel, kalça ve sırt ağrılarında akılda tutulmalıdır. Sabah omurga tutulmuş vaziyette uyanmak ve tutukluğun yarım saatten uzun sürmesi, hareket ettikçe şikayetlerin azalması tipiktir.
Eklem kireçlenmesi: Osteoartrit özellikle yaşlılarda, yıllar içinde meydana gelen eklem yıpranmalarının birikimi sonucu gelişen bir sorundur. Diz, ayak, kalça, omuz, başparmak kökü ve el parmaklarının uç eklemlerinde ağrı ve şekil bozukluğu yapabilir.
Polimiyaljia romatika: 50 yaşından yaşlılarda görülen bir yumuşak doku romatizmasıdır. Ortalama görülme yaşı 70’dir. Her iki omuzda ağrı, sabah 45 dakikadan uzun süren tutukluk, kalça ağrısı, kanda sedimentasyon denilen iltihabi göstergenin yüksek olması gibi belirti ve bulgularla tanı konulur.
Miyofasiyal ağrı sendromu: Kaslarda tetik noktalarla karakterize ağrılı bir durumdur. Ağrı vücudun genelini etkilemez, belli bir bölgeyi tutar.
Yukarıdakiler ve burada sayamadığımız başka olası hastalıkları dışlamak için doktor kan tetkiki, idrar tetkiki, akciğer filmi, emar görüntüleme (MRG) gibi tetkikler isteyebilir.
Fibromiyalji Testi Nasıl Yapılır?
Eğer şikayetleriniz fibromiyalji ile uyumlu ise ve yapılan araştırmalar sonucunda durumu açıklayan başka bir sorun belirlenemezse fibromiyalji tanısı koymak için iki aşamalı bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu değerlendirme 2010 yılında Amerikan Romatoloji Derneği tarafından önerilmiştir.
İlk aşamada vücudun hem sağ hem de sol yanında, belin hem aşağısında hem de yukarısında ağrı olup olmadığına bakılır. 19 vücut bölgesi sayılarak son bir hafta içerisinde ağrı hissedip hissetmediğiniz sorgulanır. Buna yaygın ağrı indeksi (widespread pain index = WPI) denilir. WPI’da 0’dan 19’a kadar bir puan alırsınız. Fibromiyaljide ağrı açısından sorgulanan bölgeler şunlardır:
- Sağ omuz kuşağı
- Sol omuz kuşağı
- Sağ kol (omuzla dirsek arası)
- Sol kol (omuzla dirsek arası)
- Sağ ön kol (dirsekle el bileği arası)
- Sol ön kol (dirsekle el bileği arası)
- Sağ kalça
- Sol kalça
- Sağ uyluk
- Sol uyluk
- Sağ bacak (dizle ayak bileği arası)
- Sol bacak (dizle ayak bileği arası)
- Sağ çene
- Sol çene
- Göğüs
- Karın
- Sırt
- Bel
- Boyun
İkinci aşamada şikayetlerin şiddeti (symptom severity = SS) değerlendirilir. Fibromiyaljinin üç anahtar belirtisi olan yorgunluk, sabah yorgun uyanma ve düşünme problemleri sorgulanır. Her şikayet için 0, 1, 2 veya 3 puan verilir. 0: hiç sorun yok; 1: hafif (gelip geçen) şikayetler var; 2: orta (çoğunlukla var olan); 3: ağır (günlük yaşamı etkileyecek ölçüde) anlamına gelir. SS puanı hesaplanırken fibromiyaljide daha nadir olarak görülen 40 kadar belirti de sorgulanır. Depresyon, anksiyete, karında kramp, kaşıntı, tat duyusunda değişiklikler, uyuşma hissi, baş dönmesi gibi belirtiler hiç olmamasından (0 puan) pek çok belirtinin bir arada bulunmasına (3 puan) kadar değerlendirilerek puan verilir. Sonuçta SS puanı 0’dan 12’ye kadar bir değer alabilir.
Eğer
- WPI puanı 7 ya da fazlası ve SS puanı 5 veya fazlası ise ya da
- WPI puanı 3’ten 6’ya kadarsa ve SS puanı 9 veya fazlası ise ve
- Şikayetler aynı düzeyde en az 3 aydır devam ediyorsa ve
- Belirtilere yol açabilecek başka bir hastalık yoksa
fibromiyalji tanısı konulabilir.
Fibromiyalji tanısı konulduktan sonra tedavi süreci başlar.
