İnme toplumumuzda engelliliğin başta gelen nedenidir. İnmede dolaşım bozukluğu (damar tıkanması veya kanama) nedeniyle beyinde ani hasar oluşur. Bu durum ölüme veya yaşam boyu süren fonksiyonel kısıtlılıklara yol açabilir. Türkiye’de 1-1,5 milyon kişinin inmenin sonuçları ile yaşadığı tahmin edilmektedir. Hastalar ve hasta yakınları iyileşme süreci ile alakalı pek çok zorlukla karşılaşabilmektedir.
İnmeden Korunmak
İnmenin bireysel ve toplumsal etkilerini en aza indirmek için ilk yapılması gerekenler risk faktörlerinin bilinmesi ve azaltılması, oluştuğunda belirtileri hemen tanıyacak şekilde eğitim vermek ve kişinin bir an önce sağlık kuruluşuna ulaştırılarak gerekli müdahalelerin yapılabileceği sistemi kurmaktır. Her şeye karşın inme geçiren ve fonksiyonel açıdan etkilenen kişiler için ise erken dönemde fizik tedavi ve rehabilitasyon imkanı sağlanmalıdır.
İnme Sonrası Tedavi ve İyileşme Süreci
İnme rehabilitasyonunun ihtiyacı olan herkese uygulanabilmesi, bu konuya özel sağlık politikası ile mümkün olabilir. Yapılan bilimsel araştırmalar fizik tedavinin ilk birkaç günde başlamasının daha başarılı sonuç verdiğini göstermektedir. İnme ölümcül olabilir, kişiyi ömür boyu bakıma muhtaç bırakabilir, orta derecede veya çok hafif etkileyebilir. Rehabilitasyon özellikle orta ve hafif şiddette etkilenmiş kişilerde fark yaratmaktadır. ABD’de kişinin iyileşme potansiyeli ve tıbbi bakım ihtiyacına göre inme hastalarının rehabilitasyon görebileceği farklı merkezler bulunmaktadır. Ülkemizde de birebir aynı olmasa da inme rehabilitasyonu ve iyileşmesi için çeşitli seçenekler vardır.
İyileşme Süreci
İnme geçirmiş bir kişi ve ailesi hayati tehlike atlatıldıktan sonra fizik tedavi aşamasına gelindiğinde bocalayabilmektedir. Acil servise başvuru, akut tıbbi müdahale, gerekirse yoğun bakım, nöroloji veya nöroşirurji takibi ardından fizik tedavinin kesintisiz bir akış izlemesi sağlık politikası hedefi olmalıdır. Maalesef bazen akut bakım sonrası hastalar fizik tedaviye ulaşmada zorlanabilmektedir. Bunun nedenleri arasında bölümler arası iletişimin az olması, fizik tedavi ve rehabilitasyon servislerinde hastayı hemen kabul edecek yatak olmaması ve uzun bir bekleyen hasta listesi varlığı sayılabilir. Bazı durumlarda ise hastalar fizik tedavi görmelerine karşın umdukları kadar iyileşmedikleri için tekrar tekrar yatış talep etmekte ve ulaşabildikleri tüm hastanelerde sırayla rehabilitasyon görmektedirler.
Ülkemizde sağlık politikasının önceliklerinden biri inme geçiren kişilerin akut bakımlarının hemen ardından ilk haftadan itibaren ihtiyaçları ve kapasiteleri doğrultusunda rehabilitasyon hizmeti almalarını garanti etmek olmalıdır.
ABD’de İnme Rehabilitasyon ve Bakımının Organizasyonu
Yataklı Rehabilitasyon Kurumu (Inpatient Rehabilitation Facility)
ABD’de inme rehabilitasyon ve bakımı için basamaklı bir yaklaşım söz konusudur. Bu konuda en üst düzey merkez yataklı rehabilitasyon kurumudur. İnmeden sonra 5-7. günlerde hasta kabul edilir ve ortalama 8-30 gün arası yatar. Bu merkezlerde sürekli doktor gözetimi ihtiyacı olan, buna karşılık haftada 5-6 gün, günde en az 3 saat aktif terapiye katılabilen, öğrenme potansiyeli olan ve uzun dönemde bakım ihtiyacı kalmayacağı düşünülen hastalar rehabilitasyon görür. Fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı, fizyoterapist, ergoterapist, konuşma terapisti, rehabilitasyon hemşiresi gibi sağlık profesyonelleri görev yapar.
İyileşme Süreci ve Nitelikli hemşirelik tesisi (Skilled Nursing Facility)
Nitelikli hemşirelik tesisi sürekli doktor gözetimi gerekmeyen hastalarda akut dönem rehabilitasyonun uygulandığı bir birimdir. Hastalar akut inme ünitelerinden sonra direkt olarak veya bir süre yataklı rehabilitasyon kurumunda rehabilitasyon görüp iyileşme sağladıktan sonra bu birime nakledilebilir. Tedavi planı doktor tarafından yapılmakla beraber 24 saat ortamda bulunmaz. Rehabilitasyon hemşiresi, fizyoterapist, konuşma terapisti, ergoterapist ve ihtiyaç doğrultusunda diğer uzman çalışanlar görev yapar. Hastaların yatış süresi 100 güne kadar uzayabilir.
Uzun Dönemli Akut Bakım Tesisi (Long Term Acute Care Facility)
Uzun dönemli akut bakım tesisi birden çok kompleks kronik tıbbi durumu olan hastaların özellikli tıbbi bakımla beraber uygun rehabilitasyon aldığı yerlerdir. Bu merkeze hastalar genelde yoğun bakımdan kabul edilir. Yataklı rehabilitasyon kurumu ya da nitelikli hemşirelik tesisinden daha yoğun tıbbi bakıma ihtiyaç duyan kişiler alınır. Ortalama yatış süresi 25 gündür.
Bakımevi (Nursing Home)
Bakımevleri uzun dönemde hayatlarını bağımsız şekilde devam ettiremeyen kişilerin kabul edildiği sağlık kuruluşlarıdır. Hastaların kalış süresi çok uzun olabilir.
İyileşme Süreci ve Ayaktan Klinikler (Outpatient Clinic)
Ayaktan fizik tedavi klinikleri inme sonrası genel sağlık durumu iyi olan, hastanede yatması gerekmeyen hastaların rehabilitasyon gördüğü merkezlerdir. Hastane bünyesinde veya bağımsız bir merkez olabilirler. Tedavi ve iyileşme süreci değişkendir.
Evde Bakım Hizmetleri (Home Healthcare Agency)
Evde bakım hizmetleri taburcu edilmiş, evde yaşayan hastalar için uygulanmaktadır. Bakım hizmetleri birinci basamak tarafından sağlanır. İhtiyaç doğrultusunda eve fizyoterapist, ergoterapist, sosyal çalışma uzmanı, konuşma terapisti yönlendirilebilir. 60 güne kadar uzayabilen bir tedavi veya iyileşmesi süresi planı yapılabilir.
Referans
- Winstein CJ, Stein J, Arena R, et al. Guidelines for adult stroke rehabilitation and recovery: a guideline for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke 2016;47.
