Duyu eğitimi, periferik sinir yaralanması, inme (felç), merkezi sinir sistemi yaralanması ve diyabet gibi hasarlardan kaynaklı olarak var olan duyarlılığın ve hislerin azalması veya tamamen kaybolması durumlarında uygulanan terapi ve eğitimdir.
İnmeden sonra hastada duyu bozuklukları, uyuşma, karıncalanma, hassasiyet ve çeşitli derecelerde his kaybı oluşabilir. Bazen kişide hareket fonksiyonu büyük oranda normal olmasına rağmen duyu algısı etkilenebilir. Örneğin hasta, cismin ağırlığını anlayamaz, elinin nerede olduğunu bakmadan bilemez ve avucuna konulan bir nesneyi sadece dokunarak tanıyamaz.
Duyu eğitim terapisi fizyoterapistlerin ve ergoterapistlerin duyu ile alakalı sinir devrelerini yeniden eğittiği ve kullanılmayan duyu yollarını uyardığı bir tekniktir. Bazen duyu kayıplarını telafi etmek için uyumsal (adaptif) yöntemler de kullanılabilir.
Duyu Eğitimi Terapisinde:
- Farklı dokulardaki nesnelere dokunmak
- Masaj, Titreşim (vibrasyon), Basınç
- Eklem pozisyonunu tahmin etmek
- Farklı sıcaklıkları ayırt etmek
- Elektrik stimülasyonu gibi yöntemler uygulanmaktadır.
Burada saydığımız duyular farklı sinir ucu reseptörleri ile algılanır ya da beynin farklı bölümlerinde işlenir. Bu nedenle rehabilitasyonda her duyu ayrı ayrı muayene edilir ve eksiklikler belirlenerek rastgele değil kişiye özel terapiler uygulanır. Rastgele uygulanacak olan duyu eğitiminin yararından çok zararı olacaktır.
Duyu Eğitimi Etkinlikleri
Duyu eğitimi terapisi belirli aşamalardan oluşur. Bir duyu eğitimi yöntemi olarak terapist tarafından sadece koruyucu yaklaşımlar uygulanabileceği gibi (örneğin sıcak nesnelere dokunmaktan kaçınmak, elin pozisyonunu sık sık gözlemleyerek kontrol etmek) gözleriniz kapalıyken kol çantanızdan anahtarlarınızı bulmak gibi ciddi duyusal aktiviteler de uygulanabilir.
Aşağıda yer verdiğimiz duyusal aktiviteler genelgeçerdir, kişi için özel ve anlamlı duyu eğitimi tedavisi ergoterapistler veya fizyoterapistler tarafından uygulanmakta ve takibi yapılmaktadır.
- Farklı dokuları ayırt etmeye çalışın (örneğin pamuk, zımpara kağıdı, saten, velcro, kauçuk, kadife, yün vb.)
- Bir kap pirinç, kum ya da fasulye içine misket, para gibi nesneler saklayın. Nesnelere bakmadan sadece elinizi kullanarak nesneyi bulmaya çalışın.
- Yakınınız önce gözleriniz açıkken, daha sonra da gözleriniz kapalıyken vücudunuzun aynı noktasına dokunsun. Gözlerinizle gördüğünüz dokunma eylemini gözleriniz kapalıyken hissettiğiniz dokunma duyusu ile eşleştirmeye çalışın.
- Yakınınız gözleriniz açıkken cildinize bastırsın ve sonra baskıyı çekmeden parmağını hareket ettirsin. Gözlerinizi kapatarak basıncın sabit ve hareketli olduğu zamanları ayırt etmeye çalışın.
- Yardımcınız elinize önce gözleriniz açıkken pamuk, misket, anahtar, ataş gibi farklı nesneler koysun. Daha sonra gözleriniz kapalıyken elinize teker teker konulan nesneleri ayırt etmeye çalışın.
- Bir kağıt bardağı yarısına kadar su ile doldurun. Bardağı ezmeden ve suyu dökmeden bardağı kavramaya çalışın. Bakarak bardağa ne kadar basınç uyguladığınızı anlamaya çalışın. Eğer bardak elinizden kayıyorsa daha fazla sıkın, eğer bardak içe çöküyorsa kuvveti azaltın.
- Yukarıdaki egzersizi tekrarlayın; bu sefer bardağı bir noktadan başka bir noktaya sabit bir hızla götürmeye çalışın.
- Yardımcınız cildinize sıcak ve soğuk nesneler dokundururken sıcaklık farkını anlamaya çalışın.
- Bir nesneyi önce elinizle hissedin, daha sonra bu nesneyi pirinç veya fasulye dolu bir kapta bulmaya çalışın.
- Gözleriniz kapalıyken yakınınız felçli kolunuza bir pozisyon versin. Kolunuzun pozisyonunu anlamaya çalışın (örneğin “dirseğim bükülü” gibi).
- Gözlerinizi kapatın. Yardımcınız elinize farklı ağırlıkta nesneler yerleştirsin. Hangi objenin daha ağır veya hafif olduğunu anlamaya çalışın.
- Gözlerinizi kapatın. Elinizde kalem varken yakınınız elinizi hareket ettirerek kağıda harf, rakam veya şekil çizsin. Ne çizdiğinizi anlamaya çalışın.
- Gözleriniz kapalıyken yakınınız felçli kol ya da bacağınızda bir noktaya titreşim duyusu versin (vibrasyon duyusunu ölçmeye yarayan diyapozon aleti bu amaçla kullanılabilir). Titreşimin nerede olduğunu anlamaya çalışın.
- Doktorunuz uygun görürse etkilenen taraftaki duyu hissini geliştirmek için elektrik stimülasyonu uygulanabilir.
İnme sonrası felç gelişen kişilerde duyu hissini iyileştirmeye yönelik kişinin kendi kendine veya bir yardımcı ile beraber uygulayabileceği bazı alıştırmaları sizlerle paylaştık. Bu aktiviteleri sessiz bir odada günde 2-4 kez 10’ar dakika uygulayabilirsiniz.
İlginizi Çekebilir : “Ayna Terapisi Nedir ve Nasıl Yapılır? Ayna Terapisi ve İnme Rehabilitasyonu“
Duyu Bozuklukları Tedavisi İçin Duyu Eğitimi Teknikler
- Görme duyusunu kullanın: Vücudunuzun hareketini ve yerini anlamak için görme duyusunu kullanın.
- Sağlam tarafınızı kullanın: Keskin kısımları olan nesneleri kavramak için ve banyo yapmak, bulaşık yıkamak gibi aktivitelerden önce suyun sıcaklığını anlamak için sağlam tarafınıza başvurun.
- Felçli tarafla taşıdığınız çantaların tutacak yerlerini daha kalın hale getirin: Böylece parmaklarınızın maruz kalacağı basınç azalır.
- Pozisyonunuzu sık sık değiştirin: Duyu hissinizin az olduğu yerlerin aşırı baskıya uğramaması için pozisyonunuzu sık sık değiştirin.
- Otururken yumuşak yastık kullanın: Sert yüzeylere oturmayın.
- Bir eşyayı tutarken elinizi gerekenden fazla sıkmayın: Kavrama hareketi yaparken elinizin kullanımına dikkat edin.
- Cilt bakımınıza özen gösterin: Cildinizi ödem, kızarıklık ve ısı artışı açısından düzenli olarak kontrol edin.
Okumaya Devam Edin : “İş ve Uğraşı Terapisi – İş ve Uğraşı Terapisi Ne İş Yapar? – Ergoterapi“
Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı Prof. Dr. Engin Çakar inme (felç) tedavisi, beyin hasarı tedavisi ve ağrı tedavisi üzerine 20 yılı aşkın tecrübeye sahiptir. Tedaviler hakkında bilgi almak ve randevu oluşturmak için Randevu Al butonuna tıklayın.