İliotibial bant (ITB) kalçanın dış yanından dize kadar uzanan bir bağdır. Kalçayı arkaya açmaya, yana açmaya ve döndürmeye yardım eder. İliotibial bant bir yandan da dize destek olur.
İliotibial bant sendromu dizin dış kısmında görülen ağrıların en yaygın nedenlerinden biridir. Bandın uyluk (femur) kemiğinin alt kısmındaki lateral femoral kondil denilen çıkıntı üzerinde sürekli hareketine bağlı olarak bu sorun ortaya çıkabilir. Aşırı kullanım nedeniyle dizin tekrar tekrar bükülüp açılması bağı zorlar. Sonuçta iliotibial bant zedelenir, gerilir ve bağışıklık sistemi cevabına (iltihap ve ödeme) yol açar. Dizin dış kenarında sürtünme hissi ve diz hareketleri ile ağrı oluşabilir. Ağrı kalçaya kadar yayılabilir. Aslında iliotibial bant daha nadir olarak uyluk kemiğinin yukarı kesimindeki büyük trokanter çıkıntısı seviyesinde de hasarlanabilir.
İliotibial Bant Sendromu Neden Olur?
ITB leğen kemiğinin yukarı ön çıkıntısından (spina iliaka anterior superiordan) başlar, uyluk ve dizin dış kısmından aşağı doğru uzanır. Kalın, kuvvetli bir bağdır. Dizimiz düz iken ITB uyluk kemiğinin aşağı dış yan çıkıntısının (lateral femoral kondilin) ön tarafında kalır. Dizimizi 30 dereceden fazla büktüğümüzde ise ITB bu kemik çıkıntının arka tarafına geçer. Dizi her büküp açmada kemiğin üzerinden atlaması bu noktada sorun oluşturabilir.
Koşucularda, bisikletçilerde, tenis oyuncularında kısaca dizin sürekli bükülüp açılmasının gerektiği sporlarla uğraşanlarda yukarıda anlattığımız mekanizma ile iliotibial bant sendromu oluşabilir. İliotibial bandın gergin olması yaralanma riskini arttırır. Bu nedenle risk grubundaki kişilerin bu bağı esnetecek egzersizler yapması faydalı olabilir. Ayrıca kalçayı yana açmayı sağlayan ve tek ayağı yere bastığımızda kalçanın düşmesini önleyen kalça abduktör kaslarındaki zayıflık ITB üzerine daha fazla yük binmesine yol açarak zorlayabilir.
Dizin aşağısındaki tibia (kaval) kemiğinin yapısal olarak içe dönük olması, dizin içe doğru bükülü olması (genu varum) ve ayağın içe dönüklüğü (pronasyonu) ITB’ye zemin hazırlayan diğer sorunlardır.
Dizler bükülü uzun süre oturmak, sık merdiven inip çıkmak ve yüksek topuklu ayakkabı kullanımı da ITB sendromuna yol açabilir.
Sporcularda ITB Sendromuna Yol Açabilen Hatalar
- Isınma ve soğuma hareketlerini ihmal etmek
- Egzersiz yoğunluğunu aniden aşırı ölçüde arttırmak
- Antrenmanlar arasında yeterli dinlenme dönemi bırakmamak
- Yanlış ayakkabı tercihi
- Uygun olmayan zeminde antrenman
- Bisiklet ayarlarının yanlış olması
- Formda olmadan egzersize yüklenmek
ITB Sendromu Belirtileri
Dizin yan tarafında ağrı en sık görülen belirtisidir. Bazen kalçanın dış yan tarafında büyük trokanter denilen kemik çıkıntının üzerinde de ağrı görülebilir. Ağrı koşma, pedal çevirme, merdiven inip çıkma gibi aktivitelerle kötüleşir. Yürüme ve koşma sırasında dizin her hareketi ile çıtırtı, kütleme ya da sürtünme sesi gelebilir.
Tanı
Dizin dış yan kısmında ağrı şikayetiniz varsa öncelikle bir fizik tedavi ve rehabilitasyon doktoruna muayene olmanız uygun olacaktır. Doktor öncelikle şikayetlerinizi dinler ve bazı sorular sorar. Daha sonra muayene eder. Muayenede diz, uyluk, kalça bölgesini inceler. Belden ayağa kadar olan vücut kısmındaki sorunlar iliotibial bant sendromu ile karışabilecek problemlere yol açabilir. Eklemlerde şişlik, kızarıklık, bastırmakla hassasiyet var mı kontrol edilir. Diz ve kalça hareketlerinin rahatlığı, hareket sırasında çıtırtı veya öğütülme hissi olup olmadığı kontrol edilir. Bacak kas kuvveti ve cildin duyu muayenesi de önem taşır. Sorunun ITB’den kaynaklandığı düşünülürse Ober testi denilen özel muayene yöntemine başvurulabilir. Ober testinde hasta sağlam tarafı üzerine yan yatırılır. Sağlam bacağa diz ve kalçadan bükülü pozisyon verilir. Ağrılı bacak doktor tarafından ayaktan kavranır, dizi doksan derece bükülü tutulur. Kalça geriye ve yukarı hareket ettirilir. Ardından doktor bacağı yavaşça yere bırakır. Eğer ITB normalse kalça ağrısız şekilde aşağı iner. ITB gerginse kalça yukarıda kalır; hasta dizin dış tarafında ağrı hissedebilir.
ITB’deki zedelenme ve ödem emar (MR) filmi ile de gösterilebilir. Röntgen filmleri ise olası kemik sorunları dışlamak için çekilir.
Uyluğun arkasındaki hamstring kaslarının gerilme ya da zedelenmesi, dizin dış yan bağının hasarı, dış menisküs hasarı, patellofemoral ağrı sendromu, trokanterik bursit ITB sendromu ile karışabilen, ayırıcı tanıda akılda tutulması gereken sorunlardır.
Tedavi
ITB sendromu tedavisinde öncelikle bağı ve kasları esneten egzersizler uygulanır. Kalça kaslarını güçlendiren egzersizler aktiviteye dönüşte bağın maruz kaldığı stresi azaltabilir. Kısa süre için ağrı kesici ilaçlar reçete edilebilir. Fizik tedavide sıcak veya soğuk uygulamalar, TENS, ultrason, masaj gibi araçlar kullanılabilir. Kortizon içeren iğneler (kortikosteroid enjeksiyonu) şikayetleri geçirmede etkili bir yöntemdir. Son zamanlarda PRP ve proloterapi gibi rejeneratif tıp yöntemleri de artan oranda kullanılmaktadır. Ameliyatsız yöntemlerle ITB sendromu ortalama 3-6 haftada iyileşir.
Egzersiz, fizik tedavi ve iğne tedavilerinin fayda etmediği az bir kısım hastada tendon gevşetme ameliyatı önerilebilir.
