İşeme sırasında mesane kasları kasılır. Ancak bazı kişilerin mesane kasları normal çalışmaz. Mesanesini kontrol edemeyen kişiler için kalıcı sonda, prezervatif sonda, TAK gibi farklı idrar boşaltma yöntemleri vardır. Ürodinami tetkiki ile mesanenin neden boşaltılamadığı ya da kaçak olduğu net bir şekilde anlaşılabilir. Mesane içi basınç ne kadar oluyor, kişi idrar yapabiliyor mu, tam olarak mesanesini boşaltabiliyor mu ölçülür. Ürodinami sonucuna göre doktor temiz aralıklı kateterizasyon (TAK) denilen yöntemi önerebilir. Kişi kendi kendine veya bakım verenin yardımıyla TAK yöntemi ile mesanesini ağrısız ve güvenli bir şekilde boşaltabilir.
Temiz Aralıklı Kateterizasyon Hangi Durumlarda Yapılır?
Mesanenin boşalmasını etkileyen hastalıklarda temiz aralıklı kateterizasyon uygulanması önerilebilir. “Temiz” uygulamanın temiz şartlarda yapılması gerektiğini vurgular. Sonda (kateter) kullanılmadan önce eller yıkanmalı ve kasık bölgesi temizlenmelidir. TAK genellikle nörojenik mesaneye neden olan aşağıdaki hastalıklarda idrar boşaltımı için kullanılır:
- Omurilik felci
- Spina bifida
- Beyin felci (inme, beyin kanaması, beyin tümörü, travmatik beyin hasarı vb)
- Periferik sinir hasarı nedeniyle mesanesini boşaltamayan kişiler
Mesanenin tam olarak boşalmaması idrar yolu enfeksiyonuna neden olur. Tekrarlatan idrar yolları enfeksiyonu böbrek hasarı ve nihayetinde böbrek yetmezliği yapabilir. TAK kullanımı ile bu risk azalır.
TAK Nasıl Yapılır?
TAK uygulaması öncesi enfeksiyonu önlemek için kişi ellerini yıkamalı ve idrar çıkışı bölgesini temizlemelidir.
TAK çoğunlukla tek kullanımlık plastik tüpler ile yapılır. Bu tüplere “kendineden jelli hidrofilik sonda” denir. Özel paketi içinde genellikle kayganlaştırıcı sıvı içerir. Dış paket açılmadan önce kayganlaştırıcı sıvı içeren küçük paket patlatılır ve içeriğinin tüpe yayılması sağlanır.
Kadınlarda idrar çıkış deliği ile mesane arasındaki mesafe kısadır. Tüpü uygun şekilde yerleştirince mesane boşalır. Erkeklerde tüpü penis ucundan 12-15 cm ilerletmek gerekir. 9-10 cm ilerletildiğinde üriner sfinkter (idrar çıkışını açıp kapatan kas) nedeniyle dirençte hafif artış olabilir. Mesanenin tam boşaldığından emin olmak için tüpü çıkarmadan önce mesane üzerindeki cilde nazikçe bastırılabilir. Tüpün dış kısmı çıkan idrar miktarının ölçülebileceği bir torbaya boşaltılır. Çıkan idrar miktarı not edilir. Mesane tamamen boşaltılınca sonda çıkarılır.
Ne Sıklıkla Yapılır?
TAK genellikle günde 4 ila 6 kez uygulanır. Bu da her 4 veya 6 saatte bire karşılık gelir. TAK ile boşaltılan idrar miktarı 400 cc’yi geçiyorsa uygulama sıklığını arttırmak gerekebilir. Çünkü mesanenin normal kapasitesi 500 cc civarıdır. Çok sıvı tüketildiğinde böbrekler vücut dengesini sağlamak için fazla miktarda idrar üretir. Mesanesini hisseden ve kontrol edebilen sağlıklı kişiler böyle bir durumu tuvalete sık giderek tolere edebilir. Fakat TAK yapan kişi mesanesinin dolduğunu hissedemez ve sabit TAK sıklığı çıkan idrar miktarına yetişemeyebilir. Her seferinde 400-500 cc idrar boşaltımı ve arada kaçakların olması fazla sıvı tüketildiğine işaret edebilir. Mesanesini TAK ile boşaltan kişiler bu nedenle günde 2-2,5 litreden fazla sıvı tüketmemelidir. Çay, kahve gibi içecekler idrar miktarını arttırdığı için azaltılmalıdır. Alınan ve çıkarılan sıvı dengesini ölçmek için günlük tutulması önerilir. Bu günlüğe hangi saatte ne kadar sıvı tüketildiği, TAK ile ne kadar idrar boşaltıldığı ve kaçak olup olmadığı not edilir.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
TAK’a geçiş kararı doktor tarafından verilir. Ürodinami mesane fonksiyonlarını ayrıntılı şekilde ölçen bir tetkiktir. Bu tetkike göre kişinin işeme ile kendi kendine mesanesini boşaltamadığı görülürse TAK kullanması önerilir. İlk uygulamalarda eğitim hemşire tarafından verilir ancak sonrasında kişinin kendisi ya da bakım verenin yardımı ile devam etmelidir. TAK ile idrar yolu enfeksiyonu sıklığı kalıcı sondaya göre daha azdır. Kaçakları önlemek için bazı ilaçların kullanımı önerilebilir. TAK uygulaması sırasında ağrı, rahatsızlık hissi, kasık ağrısı, bel ağrısı, yanma gibi hisler idrar yolu enfeksiyonuna işaret edebilir. Bu tür belirtileri doktorunuza bildirin.
Referans
- Lamin E, Newman DK. Clean intermittent catheterization revisited. Int Urol Nephrol. 2016 Jun;48(6):931-9.
