Sosyal medya kısa sürede hayatımızın parçası oldu. Terim ilk olarak 1997 yılında kullanıldı. Günümüzde her gün milyarlarca kişi sosyal medya ile etkileşime giriyor. Üretilen video, paylaşım ve beğeniler muazzam miktarda veri içeriyor. Psikoloji, ekonomi, pazarlama, iletişim ve sosyoloji gibi alanlardaki araştırmacılar sosyal medyanın sağladığı verileri kullanarak çıkarımlar yapıyor. Sosyal medya insan düşüncesi ve davranışlarını araştırmak için yeni ve güçlü bir araç olmanın ötesinde, bu davranışları daha önce eşi görülmemiş şekilde etkileyip dönüştürüyor olabilir.
Sosyal Medya Nedir?
Sosyal medya insanların bilgi, fikir ve görüşlerini yazı, fotoğraf veya video yoluyla paylaşmasına izin veren internet platformlarıdır. Sosyal medyanın prototipi sosyal ağdır. Ssoyal ağda kişi topluma açık veya yarı-açık profil oluşturabilir, bağlantı kurmak için başkalarını eklediği listeler yapabilir, sistemde diğer insanları meydana getirdiği listeleri görebilir. Sosyal ağ profili genelde kişinin fotoğrafı, yaşı, cinsiyeti, ilgi alanları gibi bilgileri içerir. Facebook en yaygın kullanılan sosyal ağdır. Çoğu sosyal ağ belirli amaçları odağına almıştır. Örneğin Instagram fotoğram paylaşımı, Twitter mikrobloglama, LinkedIn kariyeri öne çıkarır.
Sosyal ağ dışında medya paylaşımı, sosyal haberler ve işbirliği ile üretilen içerikler sosyal medyanın diğer büyük kategorileridir. YouTube ve Flickr, video ve görüntü paylaşmayı sağlar. Medya paylaşma platformlarında kişilerin profil oluşturup yorum yapmaları mümkün olduğundan sosyal ağlarla örtüşebilir. Sosyal haber platformları için Reddit ve Digg örnek verilebilir. Kullanıcılar burada haberleri paylaşıp tartışır. İşbirliği ile üretilen içeriklerin en bilineni ise Wikipedia’dır. Kullanıcılar içeriği üretip düzenleyebilir fakat diğer platformlarda olduğu kadar birbiriyle etkileşime girmez.
Neden Sosyal Medya Kullanıyoruz?
Sosyal medyayı başlıca iki amaç için kullanıyoruz: Başkalarıyla iletişime geçmek ve diğer insanlar üzerinde bıraktığımız etkiyi yönetmek. Bu istekler sosyal medyanın icadından önce de mevcuttu. Sosyal medya platformları insanları kendine çekmek ve daha çok vakit geçirmelerini sağlamak için doğal istek ve dürtülerini kullanır. İnsanlar için bir sosyal gruba ait olmak, yemek ve cinsellik gibi temel ihtiyaçlardandır. Tarihin başlangıcından itibaren doğaya karşı hayatta kalabilmek için topluluk hayatı gerekli olmuştur. Topluluk içindeki saygınlık ise sosyal bağlantıların başarısı ile yakından ilişkilidir. Sosyal bağlantılar hayatta kalmaya katkıları yanında psikolojiye de iyi gelir, yalnızlık ve depresyon hislerini azaltır. Sosyal medya bu temel ihtiyaçları tatmin edecek platformlar sunar.
Sosyal Medyadaki Beş Temel Davranış
- Bilginin yayınlanması (yazı, fotoğraf, video). Bilgiler kişisel (tatil fotoğrafları) veya genel (en iyi tatil yerleri) olabilir.
- Kullanıcılar yayınladıkları bilgiler üzerine geri bildirim alır (yorum veya beğeni).
- Kullanıcılar başkaları tarafından yayınlanan bilgileri görür.
- Diğer kullanıcıların yayınlarına geri bildirim verir.
- Kullanıcılar kendi ve diğerleri arasında sosyal karşılaştırma yapar. Bu karşılaştırma beğeni ve takipçi sayısı yanında profil ve paylaşımların özelliklerini de dikkate alır.
Sosyal Medya Kullanımını Destekleyen Nöral Sİstemler
Yukarıda bahsettiğimiz beş temel davranış üç ana alana dayanır: sosyal biliş (zihinselleştirme), kendini referans alan biliş ve sosyal ödül işleme.
Zihinselleştirme ağı
Sosyal medya kullanımı diğer kişilerin zihinsel durumlarını ve motivasyonlarını düşünmeyi gerektirir. Örneğin kullanıcı bilgiyi yayınlamadan önce izleyicilerinin tepkisi üzerine düşünebilir. Diğer kullanıcıların gönderilerine geri bildirim verirken ilgili kişinin bu geri bildirime tepkisini göz önüne alabilir.
Offline sosyal davranışlarla ilgili nörogörüntüleme çalışmaları diğer insanların düşünce, duygu ve niyetlerini düşünmenin beyinde dorsomedial prefrontal korteks, bilateral temporoparietal bileşke, anterior temporal loblar, inferior frontal giruslar ve posterior singulat korteksteki devrelere dayandığını göstermiştir. Yakın zamanlı araştırmalarda bu bölgelerin bilgi paylaşma ve diğer insanların paylaştığı bilgileri almada aktivitesinin arttığı gösterilmiştir. Bu bölgeler sosyal medya kullanımı sırasında da önemli olabilir.
Kendini Referans Alan Biliş Ağı
İnsanlar sosyal medyayı kendileri hakkında bilgi yayınlamak için kullanır. Bu bilgi güncel subjektif tecrübeleri, yakın geçmiş ve olaylar hakkındaki görüşleri olabilir. Bu nedenle sosyal medya kullanıcıları fazla miktarda kendini referans alan düşünceyle uğraşır. Kendi hakkında düşünmek bu düşünceleri yayınlamaya teşvik eder ve yayınlama davranışı daha fazla kendi hakkında düşünmeye yol açabilir. Geri bildirim almak kendini değerlendirmeyi tetikleyebilir. Sosyal karşılaştırma yapmak kendi davranışları ile diğer kullanıcıların davranışlarını düşünmeyi gerektirir.
Nörogörüntüleme çalışmaları kendi hakkında düşünmenin orta hat kortikal alanlara, özellikle de medial prefrontal korteks ve posterior singulat korteksteki nöral ağlara dayandığını göstermektedir.
Ödül Ağı
Sosyal medya kullanıcılarına sürekli sosyal ödül akışı sağlar. Facebook’taki her beğeni ve arkadaşlık isteği pozitif bir geri bildirimdir. Bunlar gibi sosyal başarının en küçük işaretleri bile beynin ödül sistemini harekete geçirip Facebook’u daha çok kullanmaya neden olabilir.
Sosyal medya beyinde ventromedial prefrontal korteks, ventral striatum, ventral tegmental alanda aktivite artışına neden olur. Diğerleri ile bilgi paylaşımı ve pozitif sosyal geri bildirim almak ventromedial prefrontal korteksi aktive eder. Pozitif geri bildirim diğer insanların bizi anladığı, beğendiği, bizimle aynı fikirde olduğu ya da bizi düşündüğüne dair işaretleri almayı kapsar. Diğer insanlara benzer sosyal ödüller vermek (örneğin Facebook’ta beğenmek), prososyal davranışın diğer tiplerine benzeyebilir ve bağış yaparken görüldüğü gibi ödül sistemini aktive edebilir. Diğer insanların paylaşımlarını okumak, bilgi edinmenin merak uyandırması nedeniyle ödül aktivitesini arttırabilir. Merak hissinin ventral striatum aktivitesi ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Ventral striatum sosyal karşılaştırma davranışında da önemli olabilir. Bu bölge bir ödülün mutlak değerini düşünürken değil de başkasının aldığı ödülle karşılaştırma yaparken aktive olur. Offline bilgi yayınlanması ve alınması, geri bildirim verilmesi ve alınması, ödül hissi ile alakalı bahsettiğimiz beyin bölgeleri sosyal medya kullanımında da aktif olabilir.
Diğer Ağlar
Sosyal medya kullanımı uyarılara dikkat etmeyi, karar vermeyi, cihaz kullanımı için hareket etmeyi ve pek çok başka davranışı da gerektirir. Bu nedenle frontoparietal dikkat ağı, yürütücü fonksiyon ağı ve motor sistem de sosyal medya kullanımı sırasında aktifleşir.
Sosyal Medya Çalışmalarının Avantajları
Sosyal medya kullanımı offline sosyal davranışlarla benzerlikler gösterir. Farklı olarak milyarlarca kullanıcıdan gelen gerçek zamanlı bilgiler sürekli kaydedilir ve insan davranışlarını araştırmak için muazzam veri birikimi olur. Planlı sosyal deneyler çeşitli yanlılık sorunlarına sahiptir. Kendi kendine doldurulan anketler katılımcının kendini gösteme yanlılığı ve hafızadaki hatalardan etkilenir. Sosyal medya kullanımından elde edilen veriler yanlılıktan azade olmasa da kişilerin gerçek dünyadaki davranışlarını yansıtması açısından değerlidir. Kolay toplanabilir olması ve tek ya da birkaç noktadan örneklem yerine sürekli veri akışı sağlaması diğer avantajlarıdır. Ancak sosyal medya gerçek dünyanın birebir karşılığı değildir ve farklı platformlar kullanıcılarına değişik çevreler sunduğu için farklı davranışları tetikleyebilir. Bu farklılıklar da esasında insan davranışlarını anlamak için kendine özgü fırsatlar sunar.
Sosyal Medya ile Yüz Yüze İletişimin Farkları
Gerçek dünyadaki yüz yüze iletişim sosyal kurallara uymayı gerektirir. Yani karşıdaki insana konuşması için fırsat vermek gerekir ve konuşma sırayla olur. Sosyal medya ise genelde tek yönlüdür. Kullanıcılar tek taraflı konuşma için sonsuz fırsata sahiptir. Gerçek dünyadan diğer bir farklılık, sosyal medya ile çok uzak, sosyal açıdan farklı kişilerle iletişim kurulabilir. Ancak gerçek dünyadakinden farklı olarak bu kişi ile bir daha ne zaman etkileşime girileceği belirsizdir. Etkileşimler geçici olsa bile bilgiler veri tabanında kalıcı olarak kaydedilir. Yüz yüze iletişim ise genelde kaydedilmez. Yüz yüze iletişimde cevap veya tepki o anda gösterilmeliyken sosyal medyada cevap vermek için bir dakika, bir saat, hatta birkaç gün veya daha uzun süre beklemek mümkündür. Gerçek dünyada iletişim genelde iki ya da birkaç kişiyi kapsarken sosyal medya paylaşımları yüzlerce veya binlerce kişiye yayılır. Buna karşın yüz ifadesindeki küçük farklılıklar, fiziksel temas, konuşmanın tonundaki imalar gibi iletişim ipuçları sosyal medyada kaybolur.
Referans
- Meshi D, Tamir DI, Heekeren HR. The Emerging Neuroscience of Social Media. Trends Cogn Sci. 2015 Dec;19(12):771-782.
