Frontal lob beyin kabuğunu oluşturan dört lobdan birisidir. Diğerleri parietal, temporal ve oksipital loblardır. Alnın arkasında yer alan frontal lob beynin en yavaş olgunlaşan kısmıdır, gelişimini yirmili yaşların ortalarına kadar devam ettirir. Bu nedenle çocukluk ve gençlik dönemindeki beyin hasarlarında frontal lobun özellikle hassas olduğu söylenebilir. Hasarında davranışlar ve zihinsel fonksiyonlar etkilenir.
Beyin kabuğunun bu ön kısmı çeşitli yüksek seviyeli bilişsel fonksiyonlarla ilişkilidir. Daha zeki olarak kabul edilen yunus ve maymun gibi hayvanlarda, diğer memelilere göre daha büyüktür. İnsan beynini diğer hayvanlardan ayıran en göze çarpan özelliklerden birisi de frontal lobun gelişmişliğidir. Sosyal etkileşimlerin gerektirdiği zihinsel kapasitenin frontal lobun gelişmesinde itici güç olduğu düşünülmektedir.
Frontal Lobun Görevleri
- Yürüme, nesnelere uzanma gibi istemli hareketlerin koordinasyonu. Primer motor korteks frontal lobda yer alır.
- Şimdiki zamanda gerçekleşen eylemlerin gelecekteki sonuçlarını öngörmek. Bu nedenle dürtü kontrolünde önemli rol oynar. Ne zaman ve ne kadar para harcanacağı, yemek yeneceği, bir davranışın sosyal açıdan uygun olup olmadığı gibi konulara karar verir.
- İki şey arasındaki benzerlik ve farklılıkları değerlendirmek.
- Uzun dönemli hafızaların oluşması ve saklanması, özellikle limbik sistemden gelen duygusal hatıralar.
- Dili anlamada, sözel hafızada ve konuşmada kritik role sahiptir.
- Duygusal ifade ve duyguların düzenlenmesi, diğer insanların duygularını anlamak. Empati kurma becerisi frontal lobdan kaynaklanabilir.
- Karakter gelişimi. Frontal lobun hafıza, duyguların kontrolü, ifade, dürtü kontrolü gibi fonksiyonları kişiliğin oluşmasında anahtar bir rol sağlar. Hasara uğradığında kişilikte ani ve büyük değişimler oluşabilir.
- Ödül kontrolü. Ödül ve motivasyonla ilişkili bir molekül olan dopamin frontal lobda oldukça aktiftir. Burada dopamine duyarlı nöronlar bulunur.
- Dikkatin düzenlenmesi ve odaklanması. Frontal lobdaki sorunlar dikkat eksikliği ve hiperaktivite ile ilişkili olabilir.
Frontal Lobda Bulunan Bazı Önemli Yapılar
Dört alt bölümde incelenebilir.
- Medial frontal lob: Bu bölgede limbik sistemin parçası olan singulat girus yer alır. Öz farkındalıkla ilişkili superior frontal girus da buradadır.
- Lateral frontal lob: Orta ve alt (inferior) frontal girus yer alır. İnferior frontal girus lisanla ilgili süreçlerde rol oynar.
- Polar bölge: Frontomarginal girus ile transvers frontopolar giruslar bulunur.
- Orbital frontal lob: Anterior orbital girus, medial orbital girus, posterior orbital girus ve girus rektusu içerir. Duygusal ve otomatik reaksiyonları kontrol eden vagus siniri ile bağlantılıdır.
Vücudu Nasıl Etkiler?
Frontal lob genelde bilincin evi gibi düşünülür ancak tek başına düşünüp hissedemez. Beynin hiçbir bölgesi vücuttan ve sinir sisteminin diğer alanlarından gelen sinyaller olmadan herhangi bir fonksiyonu ya da organı tek başına yönetemez. Frontal lob da bilinci koordine ederken diğer beyin alanları ile beraber çalışır.
Beyindeki diğer bölgeler gibi frontal lob da limbik sistem ile ilişkidedir. Limbik sistem ilkel ve otomatik reaksiyonları yönetir. Bu reaksiyonlar duygu ve tecrübelere göre şekillenir. Frontal lob bilincin kaynağı olduğu için limbik sisteme verdiği sinyaller çok önemlidir. Örneğin travmatik bir olaya verilen duygusal cevap limbik sistemi kalıcı şekilde etkileyebilir. Frontal lobda kaydedilen hatıralar limbik sistem yanıtlarını zaman içinde güçlendirebilir.
Yüksek düzey fonksiyonlarla ilişkili olduğu için frontal lob hatıra ve tecrübelerden etkilenir. Sosyal etkileşim, eğitim ve benzeri tecrübeler bu bölgenin çalışma şeklini değiştirebilir. Duyusal uyarılar da anahtar rol oynar. Anılar, önceki tecürbeler, dünya hakkında edinilmiş bilgiler gerçekleştirilecek eylemleri değiştirir.
Frontal Lob Hasarında Ne Olur?
Yaşlanma ile beraber çoğu kişinin frontal lobunda küçülme (atrofi) görülebilir. 60 yaşından sonra hacmin her yıl ortalama %0,5-1 kadar küçüldüğü hesaplanmıştır. Bu yavaş ve düzenli küçülme yaşlanma ile görülen hafif dereceli unutkanlık, kelime bulmada zorlanma gibi belirtilere yol açabilir. Frontal lobun hızla gerilemesi ise bunamaya (demans) neden olabilir.
Frontal lob en geç olgunlaşan beyin kısmı olduğu için çocukluktaki istismar, yetersiz çevresel uyarı, ilaç istismarı, enfeksiyon gibi etkenlere karşı hassastır. Bu faktörler frontal lobun gelişmesini kalıcı olarak etkileyebilir. Ayrıca beynin ön tarafında yer alması nedeniyle travma, trafik kazası, şiddet olayları ve düşme gibi olaylara karşı hassastır. Görece küçük bir travma bile frontal lob hasarı yapabilir.
Hasarın sonuçları hasarın yerine, şiddetine ve ne zaman fark edilip tedavi başlandığına göre değişir. Yaşlılarda beyin kabuğu zaten bir miktar küçülmüş olduğundan daha hassastır. Çocuk ve gençler ise gelişmelerini tamamlamadıkları için risk taşır. Frontal lob hasarı tedavisi hem medikal hem de psikolojik yaklaşımları gerektirir. Zengin uyarılar içeren bir çevrede bulunmak ve aerobik egzersizler frontal lobun iyileşmesine destek olabilir.
Frontal lob hasarının belirti ve bulguları:
- Bunama (demans)
- Sinirlilik, davranış ve kişilik değişiklikleri
- Ahlaki yargılarda bozulma
- Plan yapma, dikkat becerilerinde azalma
- Hafıza kaybı
- Zekada gerileme
- Depresyon, anksiyete belirtileri
- Diğer insanların duygularını anlamada zorlanma
- Hareket becerileri ve uzaysal kestirim becerilerinde azalma
Referans
- Collins A, Koechlin E. Reasoning, learning, and creativity: frontal lobe function and human decision-making. PLoS Biol. 2012;10(3):e1001293.
