Alzheimer hastalığı hafıza ve düşünme becerisi gibi bilişsel yetilerde kayba yol açan, ileri safhalarında kişinin basit günlük işleri dahi yapamaz hale geldiği, ilerleyici ve geri dönüşsüz bir beyin hastalığıdır. Hastalıkla ilgili belirtiler genelde 60’lı yaşların ortalarında çıkar. Milyonlarca insan Alzheimer hastalığının neden olduğu bunama ile yaşamakta ve sürekli bakıma ihtiyaç duymaktadır.
1906 yılında Alman hekim Alois Alzheimer’in sunduğu Auguste Deter vakası ile tıbbi literatüre girmiş bir hastalıktır. Auguste Deter’in şikayetleri klasik hastalığa göre biraz daha erken, 50 yaşlarında başlamıştır. 55 yaşındaki ölümünün ardından Dr Alzheimer hastanın beynini incelemiş ve hastalığın klasik histopatolojik özelliklerini ortaya koymuştur.
Alzheimer hastalığı ABD’de en sık ölüm nedenleri arasındadır. Hatta son yıllardaki tahminler kalp hastalığı ve kanserden sonra yaşlılardaki en sık üçüncü ölüm nedeni olduğunu öne sürmektedir. Yaşlılardaki bunamanın (demans) en sık nedenidir. Demans düşünme, hatırlama, mantık gibi bilişsel fonksiyonlar ve günlük yaşamı devam ettirmek için gereken davranışsal becerilerin kaybıdır. Hafif formunda kişinin yaşamını belli belirsiz etkilerken ileri evrelerde başkalarına tam bağımlı olmaya neden olabilir. Demans veya bunama yaşlanmanın doğal bir parçası değildir ancak görülme sıklığı yaş ilerledikçe artar.
Demansın en sık nedeni Alzheimer hastalığı olmakla beraber, Lewy cisimcikli demans, frontotemporal bozukluklar ve vasküler demans (damar sorunlarına bağlı gelişen demans) gibi farklı nedenlerle de oluşabilir. İki sorun bir arada görülebilir, örneğin kişide hem Alzheimer hastalığı hem de vasküler demans olabilir.
Alzheimer hastalığı için henüz bir tedavi olmasa da bilimsel araştırmalar sürmektedir. Demans belirtilerinin ilerlemesini geçici olarak yavaşlatan ve kişinin yaşam kalitesini arttıran tedaviler mevcuttur.
Belirtileri
Hastalığın erken dönemlerinde görülen en yaygın belirtilerden biri yeni öğrenilen bilgilerin hatırlanmasında yaşanan zorlanmadır. Alzheimer hastalığındaki değişimler beynin öğrenme ile ilgili kısmını etkiler. Hastalık ilerledikçe yer ve zaman algısının bozulması (dezoryantasyon), duygu ve davranış değişiklikleri, olup biteni anlamada zorlanma, yakınları hakkında temelsiz şüpheler, daha ağır hafıza kaybı, konuşma, yutma, yürüme güçlüğü belirtileri eklenir.
Hastalığın neden olduğu hafıza kaybı ve diğer belirtiler etkilenen kişi tarafından fark edilmeyebilir. Ailesi ve arkadaşları değişimi daha net görebilir. Bunama belirtileri fark edilen kişiler için gecikmeden nöroloji doktoruna muayene olmak gerekir. Tedavinin erken başlaması fark yaratabilir. Yaşlılarda bunamanın nedeni %60-80 oranında Alzheimer hastalığı olsa da diğer olası nedenler de araştırılmalıdır. Tanı konulduktan sonra ortalama yaşam süresi 4-8 yıldır fakat diğer faktörlere de bağlı olarak bu süre değişebilir; Alzheimer tanısı ile 20 yıl yaşayan hastalar olmuştur.
Beyinde Neler Olur?
Alzheimer hastalığında klinik belirtilerden neredeyse on yıl önce beyinde bazı mikroskopik değişiklikler ortaya çıkar. Beta-amiloid plaklar ve tau protein yumakları beyinde gözlenen başlıca anormal yapılardır. Bu anormal yapılar ilk olarak hafıza ile ilişkili bölgelerde oluşmaya başlar ve zaman içinde hastalığa özgü bir düzenle başka bölgelere de yayılır. Plak ve yumaklar sinir hücrelerinin normal fonksiyon göstermesini engeller. Nihayetinde sinir hücreleri ölür ve beyin küçülür.
Kimlerde Olur?
65 yaşında sonra her 14 kişiden birini, 80 yaşından sonra 6 kişiden birini Alzheimer hastalığı etkiler. Tüm vakaların 20’de 1’i ise 40-65 yaş arası görülür; buna erken başlangıçlı Alzheimer hastalığı denir. Hastaların az bir bölümünde genetik sebepler bulunmuştur ancak büyük bir kısmında herhangi bir neden belirlenememektedir.
Tanı
Tanıyı kesin olarak koyan tek bir test yoktur. Hastalığın belirtileri olan kişilerde tıbbi öykü alımı ve fizik muayene ile değerlendirme yapılır. Bilişsel fonksiyonların değerlendirildiği özel klinik testler kullanılabilir. B12 vitamin eksikliği, tümör, damarsal nedenler gibi olası diğer sorunları ayırt etmek için kan tetkikleri ve BT, MR gibi görüntüleme yöntemleri kullanılabilir.
Tedavi
Hastalığın nedeni tam olarak bilinmediği için henüz koruyucu veya tedavi edici yöntem bulunmamaktadır.
Demans gelişme riskini azaltmak için sigara kullanmamak, aşırı alkol tüketmemek, sağlıklı ve dengeli beslenmek, fiziksel olarak aktif ve fit olmak, zihinsel olarak aktif kalmak önerilmektedir.
Asetilkolin beyinde öğrenme ve hafızada önemli rolleri olan bir moleküldür (nörotransmitter). Alzheimer hastalığında yoğun asetilkolin içeren nöronlarda azalma görülür. Asetilkolin seviyesini arttıran ilaçlar (asetilkolinesteraz inhibitörleri) hafızada orta dereceli iyileşme sağlayabilir. Geç evredeki hastalıkta etkisiz kalırlar ve hastalığın ilerlemesini durduramazlar.
Orta-ağır şiddetteki hastalıkta NMDA antagonisti memantine ilacı kullanılabilir. Bu ilaç belirtileri azaltarak kişinin günlük işlerini biraz daha uzun süre yapabilmesini sağlayabilir.
NMDA antagonistleri ile kolinesteraz inhibitörleri kombine olarak da kullanılabilir. İlaçlar genelde düşük dozla başlanıp hastanın ilacı tolere edebilmesine göre dozlar arttırılabilir. Yüksek dozlarda yan etki sıklığı artar. Bulantı, kusma, ishal, iştah kaybı gibi yan etkiler görülebilir.
Depresyon, anksiyete, sinirlilik gibi psikiyatrik belirtiler için çeşitli ilaç tedavileri yarar sağlayabilir. Bunun için bir psikiyatri doktorunun değerlendirmesi gerekir.
Fizik Tedavi
Alzheimer hastalığı için yapılan çalışmalar fiziksel aktivitenin hafızada iyileşme sağladığını göstermiştir. Düzenli egzersiz yapmak ayrıca kişinin günlük işlerini yapmasını kolaylaştırabilir. İş-uğraşı terapisi ile günlük yaşam aktivitelerinin bağımsız gerçekleştirilmesine yönelik alıştırmalar yapılır. Alzheimer hastalarında düşme riski artar. Denge ve koordinasyon egzersizleri bu açıdan fayda sağlar. Günlük işlerin küçük parçalara ayrılarak adım adım yapılmasının sağlanması fonksiyonel kapasiteyi arttırabilir.
Referanslar
- Apostolova LG. Alzheimer Disease. Continuum (Minneap Minn). 2016;22(2 Dementia):419–434.
- Gras LZ, Kanaan SF, McDowd JM, Colgrove YM, Burns J, Pohl PS. Balance and gait of adults with very mild Alzheimer disease. J Geriatr Phys Ther. 2015;38(1):1–7.
- Hsu D, Marshall GA. Primary and Secondary Prevention Trials in Alzheimer Disease: Looking Back, Moving Forward. Curr Alzheimer Res. 2017;14(4):426–440.
Başlık görseli: nrshealthcare.co.uk
