Beyin hasarları hastalarda ilk bakışta anlaşılması zor olan ihmal (neglect) sendromuna yol açabilir. İhmal sendromu sağ ya da sol tarafı etkileyebilir. İhmal sendromu açıklanırken kullanılan “taraf” kelimesi, vücudun ortasından geçen çizginin sağ ve solunda kalan vücut ve çevreyi ifade eder. Hasta etkilenen taraftaki uyarıları algılamakta ve cevap vermekte zorlanabilir ya da o taraf hiç yokmuş gibi davranabilir.
Kimlerde görülür? Neden olur?
Beyin hasarına yol açan inme, travmatik durumlar, tümörler ihmal sendromuna yol açabilir.
Sağ beyin yarı küresinin etkilendiği inme sonrası felçli hastalarda ihmal sendromu %70’e varan oranda görülür (1). Sol beyin yarı küresinin etkilendiği inmelerde sağ tarafa yönelik ihmal %40 civarında oluşmaktadır (2).
Hastalığın anatomisi ve oluşma şekli
Beynin kabuğunun parietal lob (yan kafa lobu) denen kısmı çevreyi algılamamızı ve dikkat etmemizi sağlar. Genelde sağ parietal lob hem sağ hem sol tarafa dikkati sağlarken, sol parietal lob sadece sağ tarafa dikkati sağlar. Bu nedenle sağ parietal lobdaki beyin hasarında vücudun sol tarafı ihmal edilir. Oysa sol beyindeki hasarlar, sağ beyin her iki tarafa da dikkat gösterebildiğinden ihmal sendromuna daha az sıklıkla yol açar.
İnme gibi beyin hasarlarında, beynin sol tarafı etkilenmişse afazi (konuşma ve anlama bozukluğu), sağ tarafı etkilenmişse ihmal sendromu daha sık görülür.
Hangi şikayetlere yol açar? Nasıl tanınır?
İhmal sendromu ihmal edilen algıya (duyu, hareket veya temsil) ve ihmal edilen alana (bedensel veya uzaysal) göre sınıflanabilir (3). Buna göre hastada oluşturabileceği etkiler şöyle örneklendirilebilir:
Duyusal ihmal: Beyindeki hasarın karşı tarafındaki beden ya da çevre alanında duyusal uyarıcıları hasta ihmal eder. Görsel, işitsel veya dokunsal ihmal olabilir.
Hareket (motor) ihmal: Kişi o taraftaki duyuyu algılar, fakat hareket tepkisinde sorun vardır. Hareket olması gerekenden daha az (hipometri), geç başlangıçlı (hipokinezi) veya açıklanamayan şekilde yavaş (bradikinezi) olabilir. Hareket bozukluğu etkilenen taraf içinde (hemispasyal hipometri) veya etkilenen tarafa yönelimli (yönelimsel hipometri) hareketlerde olabilir.
Temsili ihmal: Hasta bir hareket, görev veya çevreyi düşüncesinde canlandırırken bir tarafı ihmal eder. Örneğin hastadan bildiği bir mekanı belli bir konumdan baktığını hayal ederek tarif etmesi istenir. Hasta mekanı tasvir ederken sol taraftaki özellikleri ihmal eder.
Kişisel ihmal: Beyin hasarının karşı tarafındaki vücut kısmını ihmal eder. Mesela gömleğin sadece bir kolunu geçirir, yüzünün sadece bir yarısını tıraş eder.
Uzaysal (spasyal) ihmal: Hasta beyin hasarının karşı tarafındaki çevresini ihmal eder. Örneğin tabağındaki yemeğin sadece sağ tarafını yer, sol tarafı bırakır.
İhmal sendromunun tanısı ve sınıflaması için hazırlanmış standart testler (ör: Catherine Bergago ölçeği, Weintraub ve Mesulam’ın işaretleme testi, kopyalama ve çizme testi, vb) bulunmaktadır.
Başka hangi durumlarla karışabilir?
İhmal sendromu gerçek kas güçsüzlüğü, görme kaybı, duyu kaybı ile karışabilir. Bunlar ihmal sendromu ile beraber de bulunabilir. Doğru tanımlama için ihmal sendromunun ayırt edilmesine yardımcı testlerin kullanımı gerekir.
İhmal sendromunun tedavisi nasıl olur?
İnmeden hemen sonra ihmal sendromu tespit edilen hastaların bir kısmında belirtiler birkaç günde düzelir. Ancak uzaysal ihmali olan hastaların 3’te 2’sinde belirtiler kalıcılık gösterir. Bu hastaların tedavisi için pek çok fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulaması kullanılabilir (4). İhmal sendromu hala tedavisi zor bir durum olmaya devam etmektedir.
- Görsel tarama eğitimi
- Göz bandı (sağlam taraftaki göz kapatılarak diğer tarafla ilgili görsel-çevresel ihmal azaltılabilir.)
- Dikkat süresinin uzatma eğitimi
- Boyun kası vibrasyon (titreşim) tedavisi (5)
- Transkraniyel manyetik stimülasyon (6)
- Optokinetik stimülasyon
- Soğuk su ile vestibüler stimülasyon (Kulaktaki denge organı soğuk su ile uyarılır)
- Galvanik-vestibüler stimülasyon (Kulaktaki denge organı elektrik stimülasyonu ile uyarılır)
- Prizma adaptasyonu
- Kol-bacak aktivasyon eğitimi
- Zihinsel imaj eğitimi
- Sanal gerçeklik eğitimi
- Gövde rotasyon eğitimi
- Boyun kaslarına (sternokleidomastoid kas arka kenarına) TENS
- Ayna terapisi
- Biofeedback eğitimi
Hastalık seyri nasıldır?
Sağ beyin yarı küresinde hasara bağlı inme geçiren hastalarda ihmal sendromu olması genel tedavi başarısını olumsuz etkiler. İhmali olan hastaların hastane yatışı uzamakta ve iyileşmeleri daha geç olmaktadır. Bu hastalar ihmali olmayan felçli hastalara göre daha fazla ilgi ve bakıma ihtiyaç duyar.
Referanslar
- Chen P; Hreha K; Kong Y; Barrett AM. Impact of spatial neglect on stroke rehabilitation: evidence from the setting of an inpatient rehabilitation facility. Arch Phys Med Rehabil. 2015; 96(8):1458-66.
- Beis J-M, Keller C, Morin N, Bartolomeo P, Bernati T, Chokron S, et al. Right spatial neglect after left hemisphere stroke: Qualitative and quantitative study. Neurology. 2004Aug;63(9):1600–5.
- Plummer P, Morris ME, Dunai J. Assessment of unilateral neglect. (Update). Physical Therapy. 2003, August; 83(8): 732-740.
- www.physio-pedia.com
- Schindler I, Kerkhoff G, Karnath HO, Keller I, Goldenberg G. Neck muscle vibration induces lasting recovery in spatial neglect. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2002 Oct;73(4):412-9.
- Cha HG, Kim MK. The effects of repetitive transcranial magnetic stimulation on unilateral neglect of acute stroke patients: A randomised controlled trial. Hong Kong Physiotherapy Journal. 33. 10.1016/j.hkpj.2015.04.001.