Beyin kanaması veya damar tıkanıklığına bağlı olarak ağır inme geçiren hastalarda trakeostomi açılması gerekebilir. En sık kullanım nedeni ağır inme geçiren ve yoğun bakımda tedavi edilen felçli hastalarda, solunum güçlüğü nedeniyle mekanik solunum desteği sağlamak içindir. Bunun haricinde yutma bozukluğu şiddetli olan, tüple beslenme ve yutma rehabilitasyonu ile akciğerlere yiyecek veya tükürük kaçışı önlenemeyen hastalarda da trakeostomi tüpü kullanılabilmektedir. Ağır beyin hasarlı hastalar yanında beyindeki solunum ve yutma merkezlerinin zedelendiği inmeler de trakeostomi ihtiyacı duyabilir.
Trakeostomi nedir?
Trakeostomi boyun ön kısmındaki ciltte kesi açılmasıyla elde edilen, soluk borusuna ulaşan bir deliktir. Hava yolunun açık kalmasını sağlar ve nefes almaya yardım eder. Trakeostomi acil durumlarda veya ameliyathane ya da hasta yatağında planlı bir şekilde açılabilir. Hastanın durumuna göre trakeostomi geçici veya kalıcı olabilir.
Trakeostomi tüpü nedir?
Trakeostomi tüpü, trakeostomi deliğini açık tutmak için kullanılan küçük bir tüptür. Farklı boy ve çeşitleri bulunur. Esnek plastik, sert plastik veya metal malzemeden olabilir. Tek kullanımlık veya yeniden kullanılabilir özellikte olabilir. Ayrıca tek kullanımlık veya yeniden kullanılabilir iç kanül içerebilir. Trakeostomi tüpünün soluk borusundaki kısmında şişirilebilen bir balon olabilir; balonsuz tipi de vardır. Balonlu tüpler genelde yutma güçlüğü olan veya mekanik solunum desteği alan hastalarda kullanılır. Balonsuz tüpler mekanik ventilatör gerekmeyen durumlarda hastanın hava yolunu açık tutmak için kullanılır. Kısaca hastanın tıbbi durumu, boyun şekli ve büyüklüğüne göre kullanılan farklı trakeostomi tipleri bulunur.
Bütün trakeostomi tüplerinde bir dış kanül (ana gövde) ve bir boyun plakası (flenş, yaka) bulunur. Dış kanül doktorunuz söylemedikçe yerinden çıkarılmamalıdır. Boyun plakası, delik üzerinde yer alır; iki tarafındaki deliklere tüpün yerinde kalmasını sağlayan boyunluk bandı tutunur.
Trakeostomi bakımı
Eve trakeostomi ile taburcu olması gereken hastalara ve yakınlarına trakeostomi bakımı hakkında eğitim verilir. Trakeostomi tüpü temizliği günde ortalama iki defa yapılmalıdır, duruma göre daha sık da yapılması gerekebilir. Yeniden kullanılabilir iç kanüllerin özel teknikle yıkanıp temizlenmesi gerekirken tek kullanımlık iç kanül varsa çıkarılıp atılır ve yerine yenisi yerleştirilir.
Trakeostomi tüpünün aspirasyonu, emme makinesi (aspiratör) yardımı ile tüpün içinde birikmiş salgıların emilip çıkarılması işlemidir. Hastanın ihtiyaç duyduğu sıklıkla yapılmalıdır. Tıkanma belirtileri oluşan, hırıltısı artan hastanın havayolu açılarak daha rahat nefes alması sağlanır. Aspirasyon işlemi tekniğine uygun (steril) yapılmalıdır. Bu sırada trakeostomi açıklığı cilt bütünlüğü ve enfeksiyon belirtileri açısından incelenir. Enfeksiyon belirtisi olan durumlarda doktora başvurmak gerekir.
Trakeostomi etrafındaki pansuman günde ortalama iki kez veya nemlenmişse daha sık değiştirilir. Bu enfeksiyonu önlemek ve o bölgedeki cilt sağlığını korumak için gereklidir. Dış ortama çıkıldığında trakeostomiyi toz, soğuk hava gibi dış etkilerden korumak için koruyucu kapak veya örtüler kullanılabilir.
Trakeostomili hastaların yüzmesi yasaktır çünkü akciğerlere direkt olarak su kaçışı olabilir. Banyo ve duş sırasında da dikkatli olmak gerekir.
Trakeostominin kapatılması – Dekanülasyon
Mekanik solunum desteği ihtiyacı ortadan kalkan inme hastalarında trakeostomi kanülü çıkarılmadan önce yutma fonksiyonlarının normal olduğu doğrulanmalıdır. Hastanın bilinci açık ve kendinde olması yani tükürük salgılarını akciğere kaçmadan yutabilmesi gerekir. Aspirasyon ihtiyacı günde birden az olmalı, hasta öksürükle kendi salgılarını atabilmelidir. Trakeostomi kapatılmadan önce tüp boyutu küçültülüp hastanın rahat solunum yapıp yapamadığına bakılır. Ardından tüp yarım kapatılarak 12 saat yakın gözetim altında solunum güçlüğü belirtisi açısından takip edilir. Bir sıkıntı yoksa 24 saat daha tam kapalı şekilde solunum güçlüğü ve aspirasyon ihtiyacı açısından takip edilir. Tüm şartları sağlayan hastalarda trakeostominin kapatılması kararı verilebilir. Kapatma işlemi acil müdahale şartları olan bir yerde yapılır. Tolere edemeyen hastalarda tekrar açılması gerekebilir.
