Raynaud (Reyno) fenomeni el ve ayak parmakları gibi vücudun uç kısımlarında kan dolaşımının bozulduğu bir durumdur. Esas olarak soğuk ortamlarda, bazen de strese bağlı olarak gelişir. El ve ayak parmakları dışında dudaklar, burun, kulaklar, meme uçları da etkilenebilir.
Raynaud fenomeninde en sık görülen belirti el parmaklarında renk değişikliğidir. Önce beyazlaşma, ardından morarma ve daha sonra kırmızı renk olur. Herkeste bu aşamaların tamamı görülmez. Örneğin bazı kişilerin ellerinde sadece mor ve kırmızı renk değişikliği olur. Renk değişikliğine sıklıkla ağrı veya karıncalanma hissi eşlik eder.
Soğuk havada dışarı çıkmak, hatta dondurulmuş yiyecek almak için buzluğa uzanmak gibi soğuk maruziyeti Raynaud atağını tetikleyebilir. Duygusal açıdan stresli zamanlarda da ortaya çıkabilir.
Başka bir hastalık olmaksızın tek başına olması primer Raynaud olarak sınıflanır. Görece sık bir durumdur. Kadınları daha çok etkiler. Primer Raynaud fenomeni bulunan kişilerin büyük bir kısmında başka bir tıbbi sorun gelişmez. Ancak bazen lupus, skleroderma gibi başka hastalıklarla ilişkili Raynaud görülebilir. Bu durumlar sekonder Raynaud fenomeni olarak sınıflanır.
İlginizi Çekebilir: Yüz Felci Neden Olur? Yüz Felci Belirtileri Nelerdir?
Raynaud Fenomeni Belirtileri Nelerdir?
- Raynaud fenomeni esas olarak el ve ayakları etkiler. Soğuk havalarda parmaklarda renk değişikliği, ağrı, karıncalanma, uyuşma olabilir. Ataklar genelde birkaç dakika sürer fakat bazen 2-3 saat devam edebilir. Ellerin sıcak bir ortama geçmesi ile atak sonlanabilir.
- Primer hastalıkta her ataktan sonra parmaklar eski haline döner, atak sırasında rahatsızlık duyulsa da parmaklarda kalıcı hasar oluşmaz. Sekonder hastalık ise ağır seyredebilir, parmak uçlarında ülser ve doku kayıplarına yol açabilir. Ancak bu kadar ciddileşmesi nadirdir.
- Bazı kişilerde ayaklar, kulaklar, dudaklar, burun, meme uçları da etkilenebilir. Emziren annelerde meme uçları soğuk hava ile karşılaştığında Raynaud fenomeni gelişebilir.
- Parmaklarda yara (ülser) ve siyah doku oluşumu, renk değişikliğinin alışılandan uzun süre devam etmesi, eklem ağrısı, cilt döküntüsü, kas güçsüzlüğü gibi belirtiler varsa vakit geçirmeden doktora başvurulmalıdır.
Raynaud Fenomeni Nedenleri
Raynaud fenomeninin neden oluştuğu tam olarak anlaşılamamıştır. Renk değişiklikleri ve ağrı kan akımındaki kısa süreli azalma nedeniyledir. Parmaklara olan kan akımı kısmen kan damarlarına dal veren sinir lifleri ile kontrol edilir. Aşırı soğuk gibi bazı koşullarda sinirler cevap olarak kan dolaşımını azaltabilir.
Bu, vücudun sıcaklığını korumaya yönelik doğal bir reaksiyondur. Raynaud fenomeni olan kişilerde bu doğal tepkinin normalden çok daha hızlı geliştiği düşünülmektedir. Endişe gibi duygusal stresler de sinirleri uyararak parmak kan dolaşımının azalmasını tetikleyebilir.
Raynaud fenomeni pnömotik matkap gibi titreşim yapan makinelerin kullanılması ile de meydana gelebilir. Buna el-kol vibrasyon sendromu denir.
Hipertansiyon ve anjina tedavisinde kullanılabilen beta-bloker ve başka ilaçların yan etkisi sonucu da Raynaud fenomeni gelişebilir.
İlginizi Çekebilir: Soğuk Havalarda Romatimza Ağrılarını Önlemek İçin 4 Öneri
Tanı
Yakın zamanda Raynaud fenomeni gelişen kişilerin doktora muayene olmasında fayda vardır. Bunun için öncelikle Fizik tedavi ve rehabilitasyon veya iç hastalıkları (dahiliye) uzmanına başvurulabilir. Primer olabileceği gibi sekonder Raynaud fenomeni de söz konusu olabilir. Doktor sekonder hastalıktan şüphelenirse ek testler gerekebilir. Sekonder Raynaud sendromu şüphesinde Romatoloji bölümüne sevk gerekebilir.
Tanı tıbbi öykü, fizik muayene ve tetkiklere göre konulur. Kan testlerinde kan sayımı, romatizmal hastalık belirteçleri, iltihap belirteçleri bakılabilir. Röntgen filmi ile boyunda kola giden damarlara baskı yapabilecek fazladan bir kemik (servikal kaburga) olup olmadığı araştırılabilir.
Tırnağın mikroskopta incelendiği kapilleroskopi yöntemi parmak damarlarının görülmesini sağlar. Soğuk stres testi veya termografi vücudun soğuğa nasıl reaksiyon verdiğini gösterebilir. Bu testte soğuk su kullanılır, ardından el veya ayakların normal sıcaklığa ne kadar sürede döndüğü kaydedilir.
Sklerodermalı hastalar büyük ihtimalle hastalıklarının bir döneminde Raynaud fenomeni yaşar. Ancak Raynaud fenomeni olan kişilerin büyük kısmında skleroderma veya başka bir bağ dokusu hastalığı gelişmez.
Raynaud Fenomeni Tedavisi Nasıl Olur?
- Primer Raynaud rahatsız edici bir deneyim olsa da genelde çok ciddi bir sorun değildir. Elleri sıcakta tutmak ve ani sıcaklık değişikliklerinden kaçınmak önerilir.
- Raynaud fenomeni olan kişilerde bu sorun genelde hep var olmaya devam eder. Zaman içinde atakların şiddeti azalabilir. Eğer ilaç yan etkisi gibi bir nedene bağlı ise nedenin ortadan kalkması ile kaybolabilir. Doktorunuza danışmadan düzenli kullanmanız gereken herhangi bir ilacı kesmemelisiniz.
- Kan damarlarını genişleten bazı ilaçlar tedavide önerilebilir. Bunların başında kalsiyum kanal blokeri ilaçlar gelir. Ancak ilaçların etkisi parmak damarları ile sınırlı olmadığından yüzde kızarma, baş ağrısı gibi yan etkileri olabilir. Pek çok kişi ise yan etki hissetmeden ilaçtan fayda görebilir.
- Hipertansiyon tedavisinde kullanılan ACE inhibitörü veya anjiyotensin reseptör antagonisti grubundan ilaçlar da Raynaud fenomeni tedavisinde tercih edilebilir.
- Depresyon tedavisinde kullanılan fluoksetin dolaşımın iyileşmesine yardım edebilir.
- Şiddetli vakalarda damardan (IV) ilaç tedavisi gerekebilir veya fosfodiesteraz inhibitörü ilaçlar önerilebilir.
Okumaya Devam Edin: Huzursuz Bacak Sendromu İçin 7 Öneri
Referans
- Musa R, Qurie A. Raynaud Disease (Raynaud Phenomenon, Raynaud Syndrome) [Updated 2019 Feb 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2019 Jan-.