Lyme hastalığı Borrelia burgdorferi başta olmak üzere Borrelia cinsinden dört tip bakterinin neden olduğu bir enfeksiyöz hastalıktır. Borrelia burgdorferi insana enfekte kenenin ısırığı ile geçer. Kene ise mikrobu enfekte olmuş geyik veya fareden kapar. Kene ısırıklarının küçük bir yüzdesi Lyme’a yol açar. Kenenin hastalığı bulaştırması için cilt üzerinde ortalama 24-48 saat kalması gerekir. Lyme hastalığı olan çoğu kişi kene ısırığını hatırlamaz veya fark etmez.
Lyme hastalığı ilk olarak 1975 yılında ABD’deki Old Lyme kasabasında tanımlanmıştır. ABD’nin kimi bölgeleri ve Avrupa’da keneden geçen en sık görülen hastalıktır. Ormanlık alanlarda yaşayan veya uzun zaman geçirenler risk altındadır. Ayrıca evcil hayvanlarını ormanlık bölgelere bırakanlara da Lyme hastalığı bulaşabilir.
ABD’de B. burgdorferi ve B. mayonii, Avrupa ve Asya’da B. afzelii ve B. garinii bakterileri etkendir. Taşıyıcı kene, kara bacaklı kene veya geyik kenesi olarak bilinir.
Belirtileri
Lyme hastalığının üç evresi vardır: erken lokalize, erken yaygın ve geç yaygın. Belirti ve bulguları hangi evrede olduğuna göre değişir. Kene ısırığında sivrisinek ısırığına benzer tarzda ciltte küçük kırmızı bir şişkinlik oluşur, birkaç günde kaybolur. Böcek ısırığının yol açtığı bu reaksiyon Lyme hastalığı belirtisi değildir. Belirtileri evrelere göre aşağıdaki gibi görülür:
Birinci evre, erken lokalize hastalık: Lyme hastalığı belirtileri kene ısırığından bir iki hafta sonra başlar. En erken bulgulardan biri “hedef tahtası” benzeri cilt döküntüsüdür. Bakterinin kanda çoğaldığını işaret eder. Hedef tahtası (bull’s eye) döküntüsünde, kenenin ısırdığı merkezdeki kırmızı nokta etrafında açık alan ve onun kenarında da kırmızı alan mevcuttur. Dokunulduğunda sıcak hissedilebilir ancak ağrı veya kaşıntı yapmaz. Günler içinde yavaşça büyüyerek 30 santimetre çapına kadar genişleyebilir. Bazı kişilerin vücudunda birden fazla yerde bu döküntü oluşabilir. 4 hafta sonra döküntü kaybolur. Bu döküntüye eritema migrans da denilir. Lyme hastalığına özgü bir döküntü tipi olmakla beraber her hastada görülmez. Bazı kişilerde sadece kırmızı renk döküntü oluşur. Koyu tenlilerde morarmaya benzeyen bir döküntü oluşabilir.
İkinci evre, erken yaygın Lyme hastalığı: Kene ısırığından birkaç hafta sonra bu evre başlar. Bakteri vücuda yayılır. Grip benzeri belirtiler oluşabilir. Titreme, ateş, lenf bezlerinde büyüme, boğaz ağrısı, görmede değişiklikler (göz iltihabı), yorgunluk, kas ağrıları, baş ağrıları oluşabilir. Kişi kendini iyi hissetmez. Kenenin ısırdığı yerden farklı bölgelerde döküntüler oluşabilir. Uyuşma, karıncalanma, yüz felci gibi nörolojik belirtiler ortaya çıkabilir. Menenjit, kalpte sinyal iletim bozuklukları gibi komplikasyonlar gelişebilir. Evre 1 ve 2’nin belirtileri aynı anda oluşabilir.
Üçüncü evre: Geç yaygın Lyme hastalığı: Evre 1 ve 2’de enfeksiyon tedavi edilmezse geç yaygın evreye geçilir. Kene ısırığından haftalar, aylar veya yıllar sonra görülebilir. Bu evrede şiddetli baş ağrısı, bir ya da daha fazla büyük eklemde artrit, kalpte ritim bozukluğu, hafıza, duygu durumu ve uykuyu etkileyen beyin hastalığı (ensefalopati), konsantrasyon bozukluğu, kısa dönem hafıza kaybı, el, kol, ayak veya bacaklarda uyuşma belirti ve bulguları olabilir.
Tanı
Tıbbi öykü ve fizik muayene bulgularından yola çıkılarak Lyme tanısı konulabilir. İlk enfeksiyondan sonraki birkaç hafta kan tetkikleri faydalı olabilir, bu dönemde antikor seviyeleri yüksektir. Bakteriye karşı oluşan antikorları göstermede ELISA ve western blot tetkikleri kullanılır. Eklem ve sinir sistemi bulguları olan üçüncü evre hastalıkta eklem sıvısı veya beyin omurilik sıvısı örneklerinde PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) tekniği ile analiz tanıya yardımcı olabilir.
Tedavi
Tedavi erken başlanırsa başarı şansı artar. Erken evrelerde ağızdan 14 ya da 21 günlük antibiyotik tedavisi verilmesi tüm enfeksiyon belirtilerini yok eder. Yetişkinlerde ve 8 yaşından büyük çocuklarda doksisiklin etken maddeli antibiyotik tercih edilir. Daha küçük çocuklarda ve emziren annelerde sefuroksim ve amoksisilin içeren antibiyotikler doktor tarafından reçete edilebilir.
İnatçı veya kronik Lyme hastalığı 14 ila 21 gün damardan (intravenöz) antibiyotik ile tedavi edilir. Bu tedavi enfeksiyonu yok etse de şikayetlerin düzelmesi daha uzun zaman alabilir.
Bakteri kaybolmasına rağmen eklem ağrısı gibi şikayetlerin neden devam ettiği kesin olarak bilinmemektedir. Bağışıklık sisteminin yanlışlıkla vücudun kendi dokularına karşı tetiklenmesi (otoimmünite) buna neden olabilir.
Önleme
Hastalığı kapma riski yüksek kişilerin önleyici tedbirler alması gerekir. Ormanlık ve koruluk alanlarda uzun kollu ve uzun paçalı kıyafetler giyilmelidir. Bahçelerin keneler için cazibesini azaltmak için çimler biçilmeli, dökülen yapraklar ve ağaç altı çalılıklar temizlenmeli, odun yığınları bol güneş alan yerlere konulmalıdır. Bazı böceksavarlar keneleri birkaç saat için uzak tutabilir. Bu ürünlerin kullanma talimatına dikkat edilmelidir. Ormanlık alanlarda bulunduktan sonra kendiniz, çocuklarınız ve ev hayvanlarınızı kene açısından kontrol edin. Lyme hastalığı birden fazla kez geçirilebilir yani daha önceden geçirmiş olmak koruyuculuk sağlamamaktadır. Kene ısırdığında doktora başvurun. Ne kadar erken ve tekniğine uygun çıkarılırsa hastalık kapma riski o derece azalır. Kene baş ya da ağzına yakın yerden cımbızla nazikçe çıkarılır. Kenenin tümünün çıktığından emin olunmalıdır.
