Kafa travması nedeniyle beyin hasarı oluşan ve bu nedenle komaya giren kişiler, uyandıkları ilk günlerde hafıza kaybı yaşayabilir. Özellikle travmaya neden olan olay ve onun biraz öncesindeki kısa dönemli hafıza tamamen silinebilir. Hafıza kaybı dışında kişi nerede olduğunu bilemeyebilir, ajite olabilir, dürtüsel veya aşırı duygusal davranabilir. Sosyal kuralları ihmal edip uygunsuz konuşabilir, küfür edebilir, kendini kontrol etme becerisini yitirebilir ve çocuk gibi olabilir. Komadan yeni çıkan kişi kendine tamamen yabancı ve garip davranabilir.
Post-Travmatik Amnezi
Komadan sonraki bu dönem iyileşmenin normal bir parçasıdır. Tıbbi olarak post-travmatik amnezi (PTA) olarak adlandırılır. Post-travmatik amnezi veya travma sonrası hafıza kaybı geçmişte beynin uğradığı hasarın ardından günlük hafızayı oluşturamadığı bir dönem olarak tanımlanmıştı. Ancak daha yakın zamanda bu terim zaman, mekan ve kişi oryantasyonunun bozulmasını da içine alacak şekilde genişletildi. Yani beyin hasarı sonrası komadan uyanan kişi kim olduğunu, başına ne geldiğini, nerede olduğunu bilemeyebilir. İsmi, yakınlarının ismi, içinde bulunulan mevsim, devlet başkanının ismi gibi temel bilgileri bile hatırlamayabilir.
PTA Ne Kadar Sürer?
Genel olarak post-travmatik amnezi, öncesindeki koma süresinin 3-4 katı daha uzun sürer. Örneğin 3 hafta komada kalan bir kişide PTA 10 hafta veya daha uzun devam edebilir. PTA süresi uzun dönemli iyileşme sonuçlarını tahmin etmede kullanılan göstergelerden biridir. Sürenin uzamasının nihai iyileşme oranının azalması ile ilişkili olduğu bulunmuştur.
Belirtiler
Kafa travması sonrası hafıza kaybı döneminde kişi etrafında olup bitenlere bir şekilde cevap verir fakat şaşkındır. Her gün yaptığı aktivitelerini hatırlamayabilir. Geleceği düşünüp plan yapamayabilir. Bir yerden diğerine otomatik olarak gider ya da terapistinin verdiği görevleri ezbere yapar. Konuşabiliyorsa cevapları hatırlamadığı için aynı soruları tekrar tekrar sorabilir. Yakını sürekli yanında olmasına rağmen “Bütün gün neredeydin?” gibi sorular sorabilir.
Yaralanma veya kaza öncesine ait bazı hatıralar kalıcı veya geçici olarak yitirilebilir. Örneğin kazadan beş ay önce üniversiteden mezun olmuş bir genç hala okula devam ettiğini sanabilir. Aile üyelerini hatırlamayabilir veya etrafını anlamlandırmaya çalışırken sağlık çalışanlarını aile üyeleri ile karıştırabilir. Genelde bu durum geçicidir.
Komadan yeni çıkan hastalar oldukça ajite olabilir ve sakinleştirme çabaları sonuç vermeyebilir. Psikotik belirtiler, halüsinasyonlar görülebilir. Zarar verici davranışları durdurmak için sakinleştirici ilaçlar verilmesi gerekebilir. Bazen içinde bulundukları durumu açıklamak için gerçek ve hayallerin karışımından oluşan fantastik bir senaryo yaratabilirler. Dışardan mantıksız görünse de bu açıklamalar kişiyi tatmin edebilir. Çoğu kez hastalar doktor ve hemşireleri gardiyan olarak hayal eder, kötü davranışları nedeniyle kendilerini hapsettiklerine inanabilir.
Nasıl Davranmalı?
Komadan yeni çıkmış hastanın sorularına olabildiğince basit kelimelerle ve kısa cümlelerle cevap verilmelidir. Kolayca yanıtlayabileceğinden emin olunan sorular dışında karmaşık soru sorulmamalıdır. Kişiye yanıt vermediği sorular sormak onu endişelendirebilir veya sinirlendirebilir.
Komadan uyanma ve post-travmatik amnezi dönemine geçiş aile için mutluluk kaynağı olabildiği gibi zor bir sürece de dönüşebilir. Daha önce hareketsiz, tepkisiz olan hasta uyanır ve hareket etmeye başlar. Ailesi ve yakınları rahatlar. Ancak bu dönemde çoğunlukla hastanın davranışları çocuk gibidir veya kendi karakterinin tamamen dışındadır. Bu görünüm ailenin iyileşme için daha çok uzun yol kat edilmesi gerektiğinin farkına vararak paniklemesine yol açabilir.
PTA yaşayan hasta rehabilitasyonun bu erken döneminde fazla dikkat gerektirmeyen, bol tekrarla öğrenilen becerileri edinebilir. Hareket, yürüme ve kendine bakım aktivitelerinde gelişme gösterebilir. Hastaya karşı tutarlı davranarak, onunla tartışmayarak davranış problemlerinde de aşama kaydedilebilir.
Hafıza Kaybı Yaşayan Kişi ile İletişimde İpuçları
- Odaya her girişte kendinizi tanıtın.
- Zamana oryante olabilmesi için sabah mı, öğlen mi, akşam mı, gece mi olduğunu söyleyin.
- Dokunmadan önce onu uyarın.
- Güvenini kazandığınızda sevdiği şeylerden ve beraber geçirdiğiniz mutlu anılarınızdan bahsedin.
- Kaza öncesi hayatı üzerine konuşun fakat hayatını yeniden kurması fikrinden henüz bahsetmeyin.
- Tanıdığı kişilerin fotoğraflarını gösterin.
- Odasını tanıdığı eşyalarla dekore edin.
- Kaza geçirdiğini ve hastanede olduğunu hatırlatın.
- Güvenli bir yerde olduğunu, tehlikenin geçtiğini, zarar görmeyeceğini söyleyip rahatlatın.
- Günlük tutarak günden güne olan değişim ve gelişmeleri not edin.
- Kazayı hatırlamaya çalışmasını istemeyin. Bunu yapamaz ve hayal kırıklığına uğrayabilir.
- Sabırlı olun. Beynin iyileşmesi çok uzun zaman alabilir.
- Hastanın söylediği kötü sözleri veya yaptığı saldırgan hareketleri kişisel olarak algılamayın.
- Post-travmatik amnezi dönemindeki kişi ne yaptığının tam olarak farkında değildir ve davranışlarından sorumlu tutulmamalıdır.
