İnme rehabilitasyonu başta olmak üzere nörolojik hastalıkların rehabilitasyonunda sanal gerçeklik (virtual reality / VR) teknolojisinin sağladığı olanaklar heyecan uyandırmaktadır. Rehabilitasyonda önemli sorunlardan biri hastaları motive eden, anlamlı gelen ve duyularını uyaran terapiler tasarlamaktır. Bol tekrar ve egzersiz inme sonrası iyileşmede anahtar noktadır. Ancak egzersizlerin kişiyi sıkmaması, mevcut durumuna göre ne aşırı kolay ne de yapması imkansız zorlukta olması, mekanik hareketlerden ziyade belli bir amaca yönelik olması gerekir. Sanal gerçeklik bu şartları herkes için sağlamada benzersiz olanaklar sunar.
Sanal gerçeklikle rehabilitasyonda hastanın hareketleri sensörler tarafından algılanır, bu hareketler sanal çevreye aktarılır, sanal gerçeklik hastanın hareketlerine göre değişir, sanal gerçeklikteki değişimler hastaya görsel, işitsel, dokunsal uyaranlarla aktarılır. Sanal gerçeklikle rehabilitasyon Xbox Kinect, Nintendo Wii gibi ticari oyun konsolları ile ya da bu iş için özel tasarlanmış sistemlerle yapılabilir.
MindMaze
Sanal gerçeklik ile nörorehabilitasyonda öne çıkan girişimlerden biri 2012 yılında Tej Tadi tarafından kurulan MindMaze şirketidir. Şirketin geliştirdiği yöntemler inme rehabilitasyonu dışında hayalet ağrıdan muzdarip amputelerde de etkili olabilir.
İnme sonrası rehabilitasyona erken başlamak en iyi sonuçların alınabilmesi için ön koşullardan biridir. MindMaze’in hastanelerde kullanılmak üzere geliştirdiği MindMotion Pro isimli cihazla inme hastalarının terapisine dördüncü günden itibaren başlanabilmektedir. Bu cihazda Microsoft Kinect’e benzer şekilde hareket algılayıcı optik sensörler kişinin sanal ortamla etkileşime girmesini sağlar. Şirketin internet sitesine göre MindMotion Pro ile erken dönemde terapi yoğunluğunda iki kat artış sağlamak mümkündür. Hastaların taburcu olduktan sonra evde kullanabilmeleri içinse MindMotion Go cihazı geliştirilmiştir. Bu araçla taburculuk sonrası hastaların tedavi motivasyonlarında gözlenen düşüşün önlenmesi hedefleniyor. MindMotion Go ile geleneksel yaklaşıma kıyasla hastaların evde daha fazla egzersiz yaptığı gözlenmiştir.
Elements Sistemi
Sanal gerçeklik ile rehabilitasyonda kullanılan diğer bir araç Elements sistemi. Sanal gerçeklik tedavisi inme hastalarında hareket becerileri yanında bilişsel becerileri de geliştirebilir. Zaten bilişsel ve motor (hareket) sistemler beyinde yapısal ve fonksiyonel açıdan çakışmaktadır. İnme rehabilitasyonunda biliş ve hareketin birbirini güçlendirecek şekilde çalışması algı-aksiyon döngüsü ile açıklanır. Bu nedenle harekete odaklı VR sistemlerinde bile hafıza ve dikkat gibi bilişsel özelliklerde olumlu etki bildirilmiştir. Elements sistemi hem hareket hem de bilişsel fonksiyonları beraber geliştirmek üzere tasarlanmıştır.
Elements sistemi geniş bir masaüstü ekran, somut kullanıcı arayüzü, hedefe yönelik ilgi çekici sanal çevre sunar.
Sonuç
Nöroplastik iyileşme sürecini kolaylaştırdığı bilinen özellikler sanal gerçeklik tedavilerine kolayca entegre edilebilmektedir. Bunlar zenginleştirilmiş çevre, performans üzerine eş zamanlı geri bildirim almak, egzersiz zorluğunu mevcut bilişsel ve motor düzeye uygun ölçeklemektir.
2017 yılında yayınlanmış bir Cochrane derlemesine göre sanal gerçekliğin kol ve el fonksiyonları üzerine geleneksel tedaviye üstünlüğü gösterilememiştir. Ancak geleneksel tedaviye ek olarak kullanıldığında kol ve el fonksiyonu ile günlük yaşam aktiviteleri açısından yararlı olabilir. Yürüme, denge, katılım ve yaşam kalitesine etkisi üzerine yorum yapmak içinse veriler yetersizdir. Literatürde bu konudaki çalışmalar genelde az sayıda hastayla yapılmış olup tedavi hedefleri ve kullanılan cihazlar oldukça çeşitlilik göstermektedir.
Referans
- Rogers JM, Duckworth J, Middleton S, Steenbergen B, Wilson PH. Elements virtual rehabilitation improves motor, cognitive, and functional outcomes in adult stroke: evidence from a randomized controlled pilot study. J Neuroeng Rehabil. 2019;16(1):56. Published 2019 May 15. doi:10.1186/s12984-019-0531-y
- Laver KE, Lange B, George S et al. Virtual reality for stroke rehabilitation. Cochrane Database of Systematic Reviews 2017, Issue 11. Art. No.: CD008349.
- mindmaze.com
